Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Side 125

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 4 125
Bókaforlagið þjónar margþættu hlutverki í formgerð og þematísku sam-
hengi verksins. Með sviðsetningunni virðist söguhöfundur að hluta til vera á
höttunum eftir ákveðinni greiningu á rökvísi íslenska bókamarkaðarins og
með því að fleyta söguþræðinum áfram (að hluta til) á bókmenntalegu verkbóli
er sjónum beint að bókmenntum sem vöru og framleiðslu, sem iðnaði. Við-
skiptavætt umhverfi nútímalegrar bókaútgáfu, og vandræðagangur Sunnu við
að athafna sig innan marka þess, verður tækifæri til að koma á framfæri gagn-
rýninni sýn á ýmsa anga menningarframleiðslunnar og því sem á eilítið
hástemmdan hátt mætti kalla niðurlægingu listarinnar í markaðssamfélagi
nútímans. Rétt er þó að taka fram að þetta er gert án þess að verkið verði
nokkru sinni skrækróma; raunar er fínleg og húmorísk aðferð höfundar við að
vefa þennan andpopúlíska þráð inn í framvinduna eitt af því sem stendur upp
úr í bókinni. Þannig lýsa nokkrir fyndnustu en að sama skapi vandræðaleg-
ustu kaflarnir því vanþakkláta verkefni að reyna að fá bækur forlagsins teknar
í umboðssölu í matvörustórverslunum, en Sunna er fengin í slíkar afleysingar
í upphafi sögunnar. Samkeppnin milli forlaga um að koma bókum sínum að er
hörð því veltan á þessum vettvangi er mikil. „Bókabúðir“ þessar reynast hins
vegar ekki mjög víðsýnar í smekk sínum, enda kannski ekki við öðru að búast
af verslunarvitund sem lokuð er inni í örfáum fermetrum og er umkringd af
dósamat, uppþvottaefni og pulsum. Það er hins vegar í þessu umhverfi, mitt í
tilboðasúpunni og fjöldaframleiddri afurðagnægtinni sem helsta „lífæð“
íslenskrar bókmenningar slær, og í þeirri staðreynd felst ein af mörgum harm-
sögum bókarinnar. Sölustjóri lágvöruverðsverslunarinnar vill þannig aðeins
vinsæla glæpasagnahöfunda og fúlsar við öllu öðru, sama hvað Sunna reynir
að „prútta um prósentur“ til að koma „hámenningunni“ inn meðfram reyf-
urunum. Það er reyndar ekki sama hvaða reyfara er um að ræða, matvöruversl-
unin vill fá bækur eftir vinsælasta höfund landsins, sakamálaséníið Valgarð
Jónsson, máttarstólpa forlagsins og æskuvin Sunnu. Vonlausar tilraunir henn-
ar til að fá sölustjórann til að breikka úrvalið uppskera að lokum eftirfarandi
umsögn: „Vina mín, ég skal gera mitt besta, ég skal selja eins mikið af Valgarði
og lýður leyfir. Ég lofa því svo að bræðurnir fari ekki á hausinn og þú missir
vinnuna og allt þetta aumingjans fólk neyðist til að hætta að skrifa og þýða og
teikna og búa til bækur. Allt sem gefur því yndi í lífinu. Mér er virkilega alvara.
Ég vil ykkur vel“ (36). Í þessum orðum má tvímælalaust greina kaldhæðið við-
horf verksins til þess söluvettvangs sem það veit að það mun sjálft enda á í
jólavertíðinni.
Hér er skýrlega að ýmsu að huga. Dregin er upp mynd af sakamálasögunni
sem drifkrafti íslenskrar bókaverslunar; ekki er nóg með að lesendur virðist
hafa lítinn áhuga á öðrum bókmenntagreinum (að sögn sölustjórans) heldur
niðurgreiðir íslenska sakamálasagan bókstaflega „æðri“ listsköpun. Og það
gerir hún, líkt og „vinsamlegt“ viðmót sölustjórans („Ég vil ykkur vel“) gefur
til kynna, af óútskýranlegri en alltumlykjandi gæsku og fórnfýsi. Allt þetta
aumingjans fólk sem vinnur við að skrifa bækur sem ekki seljast, og teiknar
þess á milli sem það dútlar við þýðingar, það starfar allt í skjóli hinnar sönnu
TMM_4_2009.indd 125 11/4/09 5:44:45 PM