Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Page 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 4 137
Það sem Oddný segir um þessar bækur á fullvel við Vetrarsól: „Í skáldsögum
þar sem leikið er með glæpasagnaformið leynist oft helsta þrautin í hugarheimi
söguhetjunnar, öngstrætin búa í vitundinni. Því sjálfmiðaðri sem glæpurinn
er, því ríkara verður fagurfræðilegt gildi sögunnar!“ (66).
Tilvísanir
1 Hér er reyndar rétt að taka fram að í enskri útgáfu La Condition postmoderne: rapport sur le
savoir, sem nefnist The Postmodern Condition: A Report on Knowledge, er ritgerðin „Answering
the Question: What is Postmodernism?“ jafnan látin fylgja sem viðauki en þar eru listfræði-
legar vangaveltur höfundar meira áberandi. Í íslenskri þýðingu ritsins, Hið póstmóderníska
ástand: skýrsla um þekkinguna (þýð. Guðrún Jóhannsdóttir, Reykjavík: Háskólaútgáfan,
Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands, 2008) hefur sú ákvörðun hins vegar verið tekin að
sleppa þessum viðauka.
2 Jean-François Lyotard. „Answering the Question: What is Postmodernism?“ The Postmodern
Condition: A Report on Knowledge. Þýð. G. Bennington og B. Massumi. Minneapolis: Univer-
sity of Minnesota Press, 1984, bls. 76.
3 Samuel Huntington. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York:
Simon & Schuster, 1998.
4 Auður Jónsdóttir og Óttar M. Norðfjörð, ritstjórar. Íslam með afslætti. Reykjavík: Nýhil, 2008,
bls. 7.
5 Hugtakið „fjölmenningarsamfélag“ er býsna víðfeðmt og illskilgreinanlegt, ekki síst þar sem
hugmyndin um fullkomlega einsleitt samfélag í nútímanum verður að teljast hæpin. Hugs-
anlega má velta fyrir sér hlutfalli íbúa sem eru af erlendu bergi brotnir, og staðfesta tilvist fjöl-
menningarsamfélagsins þegar ákveðnu hlutfalli hefur verið náð, en slíkri aðferðafræði hættir
til að vera handahófskennd og mun að lokum stranda í skerjagarði kynslóðanna. Þá mætti velta
fyrir sér þáttum á borð við komu herliðsins á Miðnesheiði og samskiptaferlinu við það, hvort
„Ástandið“ hafi ekki verið kennimerki um fjölmenningarsamfélag, og þar fram eftir götum.
Líklegast til árangurs þykir mér þó að horfa til viðhorfa og stofnana, og þannig kortleggja það
ferli sem á sér stað þegar meðvitund vaknar um gildi þess að breikka samfélagsvíddina, þegar
ráð er gert fyrir öðrum menningarhópum í lagabálkum og félagsþjónustu, þegar stofnanir eins
og Alþjóðahúsið eru stofnaðar, og þegar reglur um innflytjendur og hælisleitendur verða bæði
opnari og mannúðlegri. Tilvist fjölmenningarsamfélags er þá skilgreiningaratriði sem tengist
hugarfari og stofnunum.
6 Samskiptum hins innlenda og hins útlenda hafa að sjálfsögðu margoft verið gerð skil í íslensk-
um skáldskap, og alltof langt mál væri að gera tæmandi úttekt á því efni hér. Rétt er þó að
nefna að fjölmörg verk Thors Vilhjálmssonar má tengja á athyglisverðan hátt við þetta efni
og það hvernig landamæri hins íslenska og erlenda geta verið á f lökti í vitundinni. Þá fjallar
Thor öðrum þræði um íslam og sjálfsmorðsárásir í Mánasigð (1976). Í víðum skilningi má
einnig nefna Hægara pælt en kýlt (1978) eftir Magneu J. Matthíasdóttur og sögusafnið Komið
til meginlandsins frá nokkrum úteyjum (1985) eftir Kristján Karlsson. Í annarri tóntegund eru
Engill, pípuhattur og jarðarber (1989) eftir Sjón ásamt nokkrum töfraraunsæisverkum Vigdísar
Grímsdóttur. Samúel (2002) eftir Mikael Torfason, Stormur (2003) eftir Einar Kárason og
Afleggjarinn (2007) eftir Auði A. Ólafsdóttur falla einnig í þennan hóp. Þessar sögur sem
öðrum þræði fjalla um samskipti Íslendinga og útlendinga gerast þó flestar á erlendri grund og
vitundarmiðjan er oftast íslensk persóna. Sérstaða skáldsögu Auðar Jónsdóttur felst að hluta til
í því að hún gerist á Íslandi og Íslendingurinn því ekki í hlutverki aðkomumanns eða ferðalangs
heldur er íslenskt samfélag sett fram sem framandi í augum aðkomumanns (það á reyndar
einnig við um skáldsögu Hallgríms Helgasonar, 10 ráð til að hætta að drepa fólk og byrja að
vaska upp (2008), og hér mætti ennfremur benda á tengingu við Með titrandi tár (2001) eftir
TMM_4_2009.indd 137 11/4/09 5:44:47 PM