Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 24

H j a l t i S n æ r Æ g i s s o n
24 TMM 2011 · 2
skarast. Í sérhverjum kvartett er skoðað augnablik í lífi höfundarins
þegar hann fær á tilfinninguna að hann skilji stöðu sína í heildar­
samhengi hlutanna, að hann sjái inn í vídd eilífðarinnar í einni sjón­
hendingu. Staðsetningarnar sem lesa má úr titlum ljóðanna fjögurra
eru staðirnir þar sem þessar upplifanir áttu sér stað.19 James Joyce
notaði hugtakið „epiphany“ (vitrun, hugljómun) um þessi augnablik
en sögur hans hverfast oft um slíkar stundir. „Epiphany“ er reyndar
upprunalega kristið hugtak, haft um þær stundir þegar guðdómurinn
birtist dauðlegum mönnum. Frægasta augnablik mannkynssögunnar af
þessu tagi, fæðing frelsarans, hefur löngum verið nefnt „The Epiphany“ í
hinum enskumælandi heimi.20 Í Four Quartets opinberast trú skáldsins
í hugleiðingunum um þessi augnablik sem gerast „í hinum kyrr­
stæða punkti heimsins sem snýst“.21 Á stundum sem þessum verður
manninum kleift að ferðast „gegnum möskva efnisins/til æ fjarlægari
sjónarmiða“.22
Hannes Sigfússon fetar í fótspor Eliots þegar hann sýnir svona
augna bliks upplifanir á eilífðinni í ljóðum sínum í Sprekum á eldinn.
Í þriðja hluta ljóðaflokksins „Vetrarmyndir úr lífi skálda“ ríkir sökn­
uður og eftirsjá eftir horfnum heimi (stef sem kemur fyrir í ýmsum
ljóðum Eliots). Von ljóðmælandans um bættan hag birtist í biðinni
eftir þrumuhljóðinu, „kræklóttri vísbendingu eldingarinnar“. Það sem
gefur fánýtu vetrarlífinu gildi er tilhugsun um yfirnáttúrulegt inngrip,
„himinteiknið/bjart leiftur skráð í brostið vatnsauga […] vísifingur
guðs“. Mennirnir eru fastir í hinum jarðneska tíma: „En við vorum
tímabundin nálægum vetri“. Þá dreymir um aðra vídd sem er handan
tímans: „Æ þangað munaði okkur úr fangelsi tímans“.23
Eldingin sem birtingarmynd guðlegra krafta kemur ekki fyrir í Four
Quartets en kannski er nærtækt að líta til lokahluta Eyðilandsins í
þessu sambandi. Sá kafli heitir „What the thunder said“ og samkvæmt
skýringum Eliots er þar vísað til staðar í Vedaritunum þar sem guðirnir
þiggja heilræði frá Prajapati, föður sínum.24 Maðurinn getur upplifað
guð í innra lífi eins og lýst er í þriðja hluta „Burnt Norton“. Þar er lýst
heimi sem er jafngleðisnauður og vetrarveröld Hannesar Sigfússonar en
munurinn er sá að þegar leiftrið, hið snögga ljós, er tákn sannrar þekk­
ingar hjá Hannesi virðist Eliot fremur líta á myrkrið sem nauðsynlegt
umhverfi einingarinnar við guð. Hugurinn er aðeins fær um að upplifa
eilífðina þegar hann hefur verið sviptur skynjuninni.25
Að dómi Eliots eru þessar stuttu glefsur af eilífðinni það næsta sem
maðurinn kemst guðdómnum. En þessar stundir eru mönnum óskiljan­
legar, mannshugurinn nær ekki utan um þær – hann getur ekki þolað