Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Blaðsíða 112

Á d r e p u r
112 TMM 2011 · 4
kenninga frá um 1900, eða yngri, frá um
1920–1930.21 Dulvitundin spilar t.d.
stórt hlutverk í kenningunni um þrí­
skiptingu hugans í það, sjálf og yfirsjálf,
því samkvæmt kenningunni er þaðið
algerlega dulvitað, en sjálfið og yfirsjálf­
ið aðeins að hluta dulvitað (hinn hlut­
inn er meðvitaður).22
Þegar Freud greinir draum er dulvit­
undin alltaf í forgrunni. Draumar, segir
Freud, eru afskræmdir af dulvitundinni.
Það er dulvitundin sem gerir þá óljósa
og rænir þá augljósu innihaldi þeirra,
með þeim afleiðingum að þá þarf að
túlka, til að skilja megi raunverulega
merkingu þeirra.23 Svipað gildir um
ýmis mismæli og pennaglöp.24
Ekki er minnst á þetta samspil dul­
vitundarinnar og þaðsins, sjálfsins og
yfirsjálfsins í greiningunni á Nætur­
vaktinni. Hvergi þarf túlkun á hlutverki
persónanna, Georgs, Daníels og Ólafs
vegna afskræmingar dulvitundarinnar.
Þannig er eins og dulvitundarstigið, sem
Freud taldi sig iðulega vera að brjótast
inn í, sé ekki til staðar í þáttunum. Þetta
gerir þættina vitanlega gerólíka mis­
mælum eða draumum þar sem brjótast
þarf inn í dulvitundina. Því er tæplega
hægt að halda því fram að beitt sé sams
konar aðferðum í greiningu á Nætur­
vaktinni og Freud beitti á mismæli og
drauma, gagnstætt því sem Andri og
Steinar halda fram.
Er sálgreining svarið?
Í greininni er ýjað að því að til að geta
skilið og læknað vandamál hug ans, t.d.
þunglyndi eða kvíða, sé ekki nóg að
rannsaka erfðamengi manns ins og nota
lyf (!)25, heldur þurfi einnig að gaumgæfa
rætur vand ans í hinni meintu dulvitund.
Andri og Steinar orða þetta svona:
Er ekki búið að lofa okkur lausn allra
vandamála með því að einangra gen
og búa til sérhæfð, einstaklingsmiðuð
lyf sem lækna hvaða kvilla sem er?
Loforðið stendur, en aftur á móti gerir
sálgreiningin okkur ljóst að ekki er hægt
að ráðast að rótum vandans (þunglyndi,
drykkjusýki o.s.frv.) með því að rann­
saka genamengi mannsins, raunar eru
þau gagnslaus út af fyrir sig sem einangr­
aður orsakaþáttur, einnig þarf að taka til
greiningar sálræna þætti í undirliggjandi
formgerð persónuleikans.26
Og til að kanna þessa formgerð og með
því lækna vandamálin, sé sálgreining
kjörin, segja þeir án þess þó að færa
nokkur rök fyrir því að sálgreining sé í
raun heppileg meðferð!
Andri og Steinar virðast vilja að sál­
greining eigi stærri hlut í þeim meðferð­
um sem eru í boði við sálrænum vand­
kvæðum.27 Virðast þeir enn fremur eiga
við sálgreiningu í anda Freuds. Umræð­
an hér á eftir miðast við slíka sálgrein­
ingu.28 Í þessu sambandi er ekki átt við
að sálgreining jafnist á við að fara til
sálfræðings, eins og margir virðast
halda, heldur að sálgreining sé tiltekin
aðferð til að fást við sálræn vandamál.
Þær aðferðir eru margar og misjafnar og
ganga undir ýmsum nöfnum.29
En hver er afrakstur sálgreiningar
eftir meira en öld af rannsóknum og
meðferðarstarfi? Skilar sálgreining
árangri sem meðferð? Þessi spurning er
mikilvæg, ef sálgreining á að teljast
hefðbundin meðferð, eins og til dæmis
geðlyf teljast vera. Í samtímanum er
nefnilega gerð mun sterkari krafa um að
meðferðir virki en áður fyrr. Fyrir t.d.
hálfri öld voru ekki gerðar jafn miklar
kröfur um að meðferðir virkuðu, svo
ekki sé talað um fyrir öld.30
Sannleikurinn er sá, að sálgreining
hefur borið rýran ávöxt. Árangur af
meðferð með sálgreiningu er lítill sem
enginn. Þetta hafa rannsóknir31 sýnt.
Þær sýna að sálgreining sem meðferð