Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 114

Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 114
Á d r e p u r 114 TMM 2011 · 4 hugtökunum, en ekki aðeins andmæli við grein Andra og Steinars. Fyrri andmælin eru ættuð frá sovésk­ um manni, Valentin N. Vološinov, en hann fjallaði nokkuð um kenningar Freuds í verkum sínum. Í bókinni Freudianism: A Critical Sketch38 bendir hann á að dulvitundinni séu eignaðar sams konar tilfinningar og meðvitund­ inni. Sjálfur gengst Freud við tilfinning­ um í meðvitund, t.d. í sögunni um Rottumanninn,39 en í þeirri sjúkrasögu eru ýmsar meðvitaðar tilfinningar sjúk­ lingsins nefndar, svo sem ótti, ást og þrá. En að sama skipi eru slíkar tilfinn­ ingar líka sagðar geta búið í dulvitund. Í sömu sögu segir Freud t.d. sjúklinginn eitt sinn hafa komist í uppnám í með­ ferðartíma af niðurbældum grimmdar­ [og] sjálfselsku[hvötum] frá gamalli tíð.40 Freud er hér að vísa til alkunnra tilfinninga sem greinilega eiga að búa í dulvitund sjúklingsins, fyrst þær eiga að vera bældar niður. Vološnov spyr: Getum við verið viss um að sams konar tilfinningar búi í dulvitund og meðvit­ und? Getum við treyst því yfirleitt að þar búi tilfinningar? Svarið er einfaldlega nei. Það er ekk­ ert sem gerir okkur kleift að treysta því að sams konar tilfinningar búi í dulvit­ und og meðvitund. Við getum ekki skoðað inn í dulvitundina sé hún yfir­ leitt til. Það felst í eðli hennar hún er svo skilgreind, að hún er handan meðvit­ undar. Þessu sjónarmiði má auðvitað mót­ mæla með þeim rökum að skoða megi innihald dulvitundar með frjálsum hug­ renningatengslum (free association) og réttri túlkun á þeim yrtu hugsunum, til­ finningum og hegðun sem koma fram við slík tengsl. En þetta er ekki rétt. Aðferðin er óáreiðanleg; tveir þjálfaðir sálgreinendur, hvað þá þrír, eru iðulega ósammála um túlkun, þegar sömu upp­ lýsingar liggja fyrir!41 Slíkt er merki um alvarlega misbresti á aðferðinni. Þessi mótrök eiga því ekki við. Raunar fjalla andmæli Vološnovs ekki bara um tilfinningar, heldur fjalla þau einnig um langanir, endurmyndir (representations) og fleira en þessi fyrir­ bæri eru öll sögð búa í dulvitundinni. Andmælin gegn tilfinningunum eiga líka við um langanir, endurmyndir o.s.frv. Seinni rökin eru eignuð franska heimspekingnum Jean­Paul Sartre. Rökin snúa að bælingarhugtaki Freuds. Skoðum aðeins hugmynd Freuds um hvernig bæling á sér stað: … skulum vér líkja dulvitaða kerfinu við stórt anddyri þar sem sálrænar hvatir ryðjast hver um aðra eins og einstakling­ ar. Innaf þessu anddyri er annað minna herbergi – eins konar setustofa. Þar á meðvitundin líka heima. En á þröskuldi þessara tveggja vistarvera er varðþjónn sem gegnir skyldu sinni: hann skoðar þessar sálrænu hvatir, gegnir eins konar dómsstarfi og hleypir ekki þeim inn í setustofuna sem honum líkar ekki við. … Hvatirnar í anddyri dulvitundarinnar eru utan sjónmáls vitundarinnar, sem er í hinu herberginu. Hafi þær komist yfir þröskuldinn og verið ýtt til baka af verð­ inum eru þær ótækar fyrir meðvitund. Vér segjum þá að þær séu bældar. En jafnvel þær hvatir sem vörðurinn hefur hleypt yfir þröskuldinn eru ekki af þeim sökum meðvitaðar. Það geta þær því aðeins orðið að þeim takist að láta með­ vitundina koma auga á sig. … 42 Þetta er tilraun Freuds til að skýra hvernig bæling virkar. Vörðurinn veldur og viðheldur bælingu. Sartre bendir á að í þessari lýsingu á virkni bælingar – þessari mjög manngerðu lýsingu – felist mótsögn.43 Vörðurinn, segir Sartre, hlýtur að vera meðvitaður um það efni (tilfinningar, hugsanir, langanir) sem
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.