Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Page 23

M á n a s t e i n n , M u n c h o g e x p r e s S J Ó N i s m i n n
TMM 2015 · 1 23
vald og hann rís yfir þá. Málverkið
„Sjálfsmynd í helvíti“ [sjá mynd 2]
er gott dæmi um notkun Munchs
á skugga. Hér sjáum við Munch
nakinn lýstan upp af ljósinu, logandi
ljós lýsir hægra megin og svartur
skuggi hans hvílir vinstra megin.
En skugginn er miklu stærri en
fyrirsætan og það er einhvers konar
hreyfing í honum, jafnvel líf. Ekkert
síður máttugur og ógnvekjandi er
skugginn bak við stelpuna í mál-
verkinu „Gelgjuskeið“. Það er óvissa
og ótti við það nýja og ókunnuga sem hangir yfir stelpunni, kannski eins
og yfir Mána Steini sem er sjálfur á kynþroskaskeiði. Munch gengur lengst
í skugganotkun sinni í einu af síðustu málverkum sínum sem heitir „Sjálfs-
mynd kl 2 ¼ um nótt“. Hér er skugginn bak við stólinn sem Munch situr
í og það eru engin tengsl á milli þeirra. Skugginn er sjálfstæður og táknar
dauðageig.12 Allir þeir skuggar sem laumast um í deyjandi Reykjavík koma
því ekki á óvart.
Það er ljóst að það er ekkert náttúrulegt við hvernig bæði Sjón og Munch
nota skugga. Eins og skuggar sáust ekki í sumum öðrum málverkum Munchs
þar sem maður mætti búast við þeim, þannig nefnir Sjón heldur ekki skugga
þegar þeir eru bara náttúrufyrirbæri án tilgangs. Skugginn gegnir ákveðnu
Sjálfsmynd í helvíti (1895) Gelgjuskeið (1894–95)
Sjálfsmynd kl 2 ¼ um nótt (1940–44)