Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Blaðsíða 108

Þ o r s t e i n n A n t o n s s o n
108 TMM 2015 · 1
um 1890, litlu fyrr en spurðist til Markúsar þar í byggð og bjó þá á bænum
Miklaholti, um tveim kílómetrum norður af jörðinni Litla-Hrauni. Séra
Árni segir margt af skiptum þeirra Markúsar í ævisögunni, – í kafla sem
heitir „Dularfullur gestur“ og er fremst í bókinni „Á Snæfellsnesi“. Fjand-
skapaðist Markús við klerk eftir lýsingum séra Árna. Svo ríkt varð ósættið,
að Markús vildi ekki að klerkur jarðaði sig þegar að því kæmi, heldur vísaði
hann því verki til nágrannaprestsins. Sá forfallaðist á síðustu stundu og hafði
þá lokið við að skrifa útfararræðu sem fór til séra Árna og síðan í hendur
Sigurðar, föður Ástu, sem las ræðuna upp við útför Markúsar.
Í ævisögu sinni segir séra Árni um Markús, að hann hafi verið „… tvær
persónur, öðrum þræði blíður og ljúfur, í hina röndina stjórnlaus af ofsa“.
Hann lýsir því einnig, að þrályndi Markúsar hafi aftur og aftur gengið
næst lífi jafnt manna sem fjórfætlinga í sinni sókn. (Bls. 16). Ævisaga Árna
Þórarinssonar kom fyrst á prent 1949, tveimur árum áður en fyrsta saga Ástu
birtist í tímaritinu Lífi og list og olli miklu fjaðrafoki. Séra Árni hefur sína
skýringu á flótta Markúsar úr Eyjafirði, og kemur sú frásögn hans ekki heim
og saman við aðrar heimildir. Er þó álitið að Árni ljúgi litlu um Markús hvað
sem öðru líði í ævisögunni.7 Árni telur óhæfuverk Markúsar fyrir norðan
ásetning sem hafi átt sér langan aðdraganda. Hann segir um Markús:
Þrátt fyrir alla vankanta Markúsar Ívarssonar var það samt einhvern veginn svo,
að ég virti hann svo mikils, að ég gat aldrei borið kala til hans. Hann var innilega
kurteis í hléunum og þá eins og hann kynni alla mannasiði. Hann var barngóður og
góður við unglinga, sem hann átti að stjórna. (Bls. 16)
Markús var vinnumaður hjá séra Árna um tíma, fyrst eftir að Árni tók að
búa og vildi þá fara fyrir vinnumanninum í samræmi við það orð sem af
Markúsi fór annars staðar, hann vann vel en gekk hart bæði að mönnum
og skepnum. Árni segir af áflogum og líflátshótunum en Markús lét þó
við sitja áníðslu og ógnanir. Næst lagi er að ætla, að kviksögur um Markús
hafi gengið um heimasveit Ástu á bernskutíð hennar þar fyrir svo fáheyrða
hegðun. Og þær sögur orðið Ástu sem fleirum eftirminnilegar, svo næm sem
hún var og fróðleiksfús allt frá smábarnsárunum. Og þó sérsinna.
Markús var alltaf kallaður Sigurður fyrir vestan. Vert er að gera saman-
burð á nokkrum sögum Árna af honum og svo því sem framar er vísað til í
sögum Ástu af ofstopamönnum innan heimilis og utan. Séra Árni var ekki
kominn í hjúskap þegar hann flutti í Miklaholt heldur hélt hann ráðskonu
sem Kristín hét. Á sama tíma var Markús hjá honum í vinnumennskunni.
Hann var óeirinn við heimilisfólkið á prestsetrinu, ef hann taldi sér mis-
boðið, og jafnvel við sjálfan sóknarprestinn, en engu var logið á hann um
dugnaðinn eftir orðum Árna. Nefnir séra Árni sem dæmi um skaplyndi
Markúsar, að Kristín hefði lengi legið veik og hafði Markús reiðst henni áður
en hún lagðist, fyrir einhver orðaskipti. Árni segir: