Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Blaðsíða 80

B r é f m i l l i Þ ó r b e r g s o g N í n u Tr y g g va d ó t t u r
80 TMM 2015 · 1
hvar við dveljumst síðustu tímana fyrir hverja endurfæðingu niður til
jarðheims. Þar uppi, í orsakaheiminum, skynjum við fyrst tilveruna eins og
hún er, en allt þangað eru skynjanir okkar blekking. „Upp“ og „niður“ eru
hér í táknrænum merkingum. Í tilverunni er ekkert í raun og veru upp eða
niður. Að okkur finnst svo, er ein af blekkingum skynfæranna. Þú ættir að
ná þér í bækur um afstraktheiminn og stúdera þær vandlega. Eftir það munt
þú sjá afstraktlistina í öðru ljósi.
Það er mikil eyða í menntun flestra vísindamanna, listamanna og stjórn-
málamanna, að þeir hafa hundsað hin dulrænu fræði, eins og þau væru
eintóm hjátrú og heimska. En í sannleika sagt eru þau árangur af hugarstarfi
og reynslu mikilla hugsuða aldanna. Í þeim er sennilega ýmislegt rangt. En
þar má líka margt af mörgu læra, því að margt er þar áreiðanlega rétt hugsað
og athugað.
Einn er sá fordómur, sem skáldum og listamönnum hættir til að falla
fyrir. Það er, að eitthvað eitt eigi rétt á sér á hverjum tíma og allt annað sé
fordæmanlegt. Nú er það afstraktlistin, sem er sú eina rétta og atomkveð-
skapurinn sá eini sanni, og nú er skáldsagan dauðanum og djöflinum ofur-
seld, nema hún sé epísk, segir Kiljan í Tímaritinu.
Þetta finnst mér barnalegur hugsunarháttur og svipa til hugmynda
miðaldamanna um absólútleik tilverunnar. Ég held skáld og listamenn ættu
að taka sér Sköpuðinn mikla til fyrirmyndar. Samtímis og hann skapar flatar
sléttur í ýmis konar litaskrauti, skapar hann rismikil fjöll og hlýlega dali,
samtímis mönnum með tvö göt á nefi, skapar hann álfa með eitt nasagat,
samtímis fljúgandi fuglum, skríðandi orma, samtímis hlaupandi hestum
syndandi fiska, samtímis reykögn í lofti, skínandi sólir og þannig endalaust.
Hvernig yrði útkíkið yfir vora blessaða tilveru, ef Sköpuðurinn yrði gagn-
tekinn af nýjum móð í einhverri óáran í sólkerfinu og segði: „Nú er það
afstrakt sléttan og epíski maðkurinn og strontíum 90 sem gilda. Nú skapa ég
ekkert annað næstu 100 milljónir ára?“
Mér virðist, að skáld og listamenn eigi að hafa nokkra hliðsjón af vinnu-
brögðum Sköpuðsins mikla. Látum málarann mála afstrakt sléttu með
dekoratívu litaskrauti í dag, en svo ætti hann að koma með rismikið fígúra-
tivt fjall á morgun og hræddan hund, sem geltir að ósýnilegum anda, hinn
daginn. Látum myndhöggvarann móta mann í dag með læri af ísbirni, en
á morgun ætti hann að forma mann með læri af spóa. Látum skáldið yrkja
atómljóð í dag, en á morgun ætti hann að geta kveðið ljóð með fagurri
hrynjandi. Látum rómanahöfundinn setja saman róman upp á epík í dag,
en á morgun ætti hann að geta verið upp á drama. Því meiri fjölbreytni, því
skemmtilegri listaheimur. Sköpuðurinn mikli sé fyrirmyndin.
Listin á líka að vera boðskapur, áróður, annað veifið. Nú vildi ég láta þig
mála sterka mynd af landhelgisþjófnaði Breta hér við land, og aðra, sem héti:
Jón Fóstri Dúllari gefur Guði skýrslu1. Nú er hann kominn yfir um, karlinn,
og hafinn til skýjanna af fyrirmönnum heimsins og skrokkur hans settur í