Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Blaðsíða 43

Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Blaðsíða 43
G e t u r L a n d n á m a l í k a v e r i ð h e i m i l d u m l a n d n á m i ð ? TMM 2015 · 1 43 að skýra Íslendingabók og Landnámurnar án þess að grípa til einhvers konar samfellu í miðlun sagna frá landnámstímanum til ritunartímans. Og ég segi sagna vegna þess að upplýsingar eða fróðleiksmolar um fortíðina varðveitast ekki eins og stakir minnispunktar eða ættartölur á blaði heldur sem hluti af frásögn sem er miðlað við einhverjar aðstæður af tilteknum einstaklingum. Kostir og gallar óvissunnar Gallinn er sá að engar aðferðir duga til að komast nær áreiðanlegri niður- stöðum um heimildagildi Landnámu en þessi almenna staðhæfing leyfir. Það stoðar lítt þótt sagt sé að eitthvað hafi staðið í Styrmisbók –  eða hinni algjörlega ímynduðu *Frum-Landnámu sem stundum slæðist inn í umræðuna. Munnlegar upplýsingar um landnámið voru ekki áreiðanlegri á fyrri hluta þrettándu aldar en á seinni hluta aldarinnar. Og það stoðar lítt þótt bent sé á að ættfræði Landnámu sé sjálfri sér samkvæm – en oft ósam- rímanleg ættfræði Íslendingasagna, eins og vænta má þegar sams konar upp- lýsingar rata á bækur úr ólíkum munnlegum áttum. Engin tæk aðferð leyfir að ályktað sé sem svo að sögur og ættfærslur í Landnámu séu áreiðanlegri heimild um fortíðina en aðrar sögur úr munnlegri geymd. Engar samtímaheimildir geta skorið úr um það hvort einhver Ingólfur var til í raun og veru við upphaf landnáms og hvort hann átti vin og fóstbróður sem kallaður var Hjörleifur – áður en Ingólfur þessi settist að í Reykjavík fyrstur manna, með fjölskyldu sinni. Þó að sögur af þeim fóstbræðrum beri öll merki upprunasagna víðs vegar um hið indóevrópska menningarsvæði eins og Verena Hoefig hefur skrifað um í nýlegri doktorsritgerð sinni frá Berkeley (Finding a Founding Father: Memory, Identity, and the Icelandic landnám) þá segir það lítið um hugsanlegt heimildagildi sagnanna því að þess eru mýmörg dæmi að fólk upplifi og segi frá raunveruleikanum sem það reynir sjálft með þekktu frásagnarformi. Sögur móta veruleikann í hugum okkar og því er ekki sjálfgefið að frásögn af meintri upplifun sem litast af öðrum sögum sé uppspuni. Það er m. ö. o. erfitt, ef ekki ógjörningur, að meta heimildagildi Landnámu þegar komið er út fyrir hinn sannreynanlega og almenna ramma. Kosturinn er hins vegar sá að þessi almenna niðurstaða gerir mönnum jafn erfitt fyrir að fullyrða að eitthvað í Landnámunum sé tilbúningur þeirra sem skrifuðu bækurnar. Undanfarna áratugi hefur hver haft það eftir öðrum, eins og það væru sjálfsögð sannindi eftir að Þórhallur Vilmundarson kom fram með örnefnakenningar sínar á 7. áratug síðustu aldar, að Landnámu- höfundar hafi búið til landnámsmenn og jafnvel sögur um atburði út frá örnefnum einum saman. Fyrir slíkri starfsemi eru engar heimildir. Það er ekkert sem bendir til þeirra ólíklegu aðstæðna að landið hafi allt verið þakið sögulausum örnefnum sem fólk á tólftu og þrettándu öld hafi byrjað að skýra fyrir sér með skálduðum upprunasögum þegar sest var niður við ritun
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.