Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Blaðsíða 56

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
56 TMM 2015 · 1
Hörður Ágústsson minnist einnig á þessa tengingu í Íslenskri byggingar-
arfleifð og segir að skissur úr fórum Guðjóns, sem finna má á Listasafni
Reykjavíkur, sýni að hann hafi skoðað verk Saarinens „rækilega“.10 Hann
bætir við að sjá megi tengsl milli þeirra Guðjóns og Saarinens í þeim húsum
Guðjóns þar sem háþekjan hverfur „en mismunandi formaðar breiðar stall-
brúnir krýna þau í staðinn, veggir [eru] deildskiptir [svo] með stuðlum án
prýðis, sem bera í sér minni klassískra hálfsúlna, sumstaðar flatir, og tann-
staf bregður fyrir“.11 Þessi áhrif eru hvað sterkust í Sundhöllinni, Arnarhvoli,
Reykholtsskóla og Þjóðleikhúsinu. Þetta eru einmitt þau hús sem Jónas frá
Hriflu setur í tvo flokka – seinustu tvo af fjórum sem hann eignar Guðjóni
Samúelssyni og gefur íslensk heiti: hamrastíll og lýðveldisstíll.
Atli segir ennfremur að sumar byggingar Guðjóns, ekki síst verslunarhús
Nathans og Olsens, skírskoti einnig í fleiri áttir og til annarra áhrifavalda.
Þó verður að hafa hugfast, sem Atli gerir, að valið á byggingarefninu er þrátt
fyrir allt séríslenskt. Í Danmörku notuðust þjóðernisrómantískir arkitektar
við múrsteinahleðslu og í Finnlandi unnu skoðanabræður þeirra úr þjóð-
legasta efni sem þeir komu höndum yfir: graníti. Guðjón hallaði sér aftur á
móti að steinsteypunni sem hafði rutt sér til rúms á þessum árum á Íslandi.
Þá byrjum við á burstunum
Húsakynnin segja margt og mikið um menningarhagi þjóðanna. Næst bókmennt-
unum eru þær vottur um ástand síns tíma og tala máli sem allir hugsandi menn skilja.
Bókmenntirnar eru jafngamlar þjóðinni. Þær eiga sína gullöld og niðurlægingartíma-
bil. Sama mun hafa átt sér stað um húsgerðarlistina. Vér skiljum að undirstöðu í listum
bókmenntanna verðum vér að sækja til gullaldarinnar og að oss ber að varast, að vissu
marki, áhrif erlends stíls og framsetningar. Sama er að segja um húsgerðarlistina. Hún
þarf að eiga rætur í þjóðlegum grundvelli, vaxa og dafna fyrir atorku og skapandi afl
íslenzkra listamanna, manna sem samstillast landi og þjóð […] Vér skulum hafa það
hugfast að með steinsteyptu húsi, hvort heldur er íbúðarhús, fjós eða heyhlaða, erum
vér að reisa þessari kynslóð óafmáanlegan minnisvarða. Dómur komandi kynslóða
verður harður um oss sem nú lifum þegar þeir fara að brjóta niður okkar verk, eða
dæma um menningarástand vort, sem lýsir sér þá vel í fornum húsakynnum. Þau
túlka hugsunarhátt vorn og lýsa smekk vorum.12
Höfundur ofangreindra orða er Jóhann Fr. Kristjánsson byggingarmeistari.
Þau birtust í Almanaki hins íslenska þjóðvinafélags 1931. Þar færir hann
það í orð sem Guðjón Samúelsson var alla sína daga að reyna að skapa:
íslenska húsagerðarlist. Fram að því að tilraunir Guðjóns Samúelssonar
til þess að skapa þjóðlegan byggingarstíl hófust hafði eina framlag Íslands
til húsagerðar í heiminum verið burstabærinn.13 Nýkominn heim úr námi
gerir hann tilraunir með að byggja brú milli íslenska torfbæjarins og stein-
steypualdarinnar með nýjum útfærslum á burstabænum í steyptri mynd.
Á Þjóðskjalasafninu má finna tillögu sem Guðjón gerir að prestssetrinu