Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Page 58

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
58 TMM 2015 · 1
Miðaldakirkjur eru gott dæmi um það, og raunar líka kirkjur á borð við
Sagrada Familía Gaudis í Barcelona, sem ætlað er að vekja lotningu gagnvart
almættinu.
Víða í Evrópu má finna dæmi um byggingar sem voru reistar nær
eingöngu í því skyni að tjá mátt og megin ríkisvaldsins. Sjá má þessa til-
hneigingu á flestum stöðum sem fasistar komust til valda, og bent hefur
verið á að greina megi hugmyndafræði Stalíns í þeim byggingarstíl sem við-
hafðist á stjórnartíð hans. Byggingar verða því ekki aðeins afmörkuð rými
á víðavangi eða geymslupláss fyrir líkama heldur boðberar hugmynda.22
Á fyrstu áratugum 20. aldarinnar varð afurð þessa nokkurs konar blanda
úr klassískri og módernískri byggingarlist – byggingarstíll alræðisins. Sem
dæmi má nefna þýskan sýningarskála sem Albert Speer teiknaði fyrir heims-
sýninguna í París 1937, þar sem allt í senn lögun hans, hæð, „einfaldleik[a],
efnisnotkun og áferð var ætlað að vera tákn um stefnu og stöðu þýska ríkis-
ins í samfélagi þjóðanna“.23
Jónas frá Hriflu var með fyrstu mönnum á Íslandi til að koma auga á
þá tengingu sem gat verið á milli húsagerðarlistar og sjálfsmyndar þjóðar.
Hann tók að birta greinar um byggingar í Samvinnunni undir heitinu „Bygg-
ingar“ árið 1926.24 Yfirlýstur tilgangur þessara skrifa var að „sameina allan
þann áhuga, alla þá þekkingu, reynslu og framsýni nútímamanna á Íslandi,
um það hversu byggingum verður best komið“.25 Hann nefnir að ný öld
varanlegra byggingarefna sé að hefjast og setur fram sex boðorð „sem mestu
skifta við byggingu varanlegra húsa“.26 Tvö síðustu boðorðin snúa eingöngu
að því að bygging sé einhvers konar efnistaka óhlutbundinna hugtaka eins
Háskóli Íslands. Ljósm. Þorgrímur Andri Einarsson.