Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Side 90

S t e i n u n n J ó h a n n e s d ó t t i r
90 TMM 2015 · 1
Sá sem laut í lægra haldi fyrir Þorláki var séra Arngrímur Jónsson lærði, nær
sextugur að aldri og nýbúinn að missa konuna sína í sömu farsótt og lagði
Guðbrand að velli. Þorlákur hélt utan til Danmerkur síðsumars til þess að
taka biskupsvígslu og var í burtu fram á næsta vor. Á meðan hljóp Arngrímur
lærði í skarðið fyrir hann á Hólum m.a. sem skólameistari. Í Heimanfylgju er
Arngrímur beygður af persónulegum hörmum og uppstökkum eftir ósigur-
inn fyrir helmingi yngri manni. Hann snöggreiðist þegar honum berst til
eyrna níðangursleg vísa sem Hallgrímur hefur ort um hann.
Sefur, vaknar, sér við snýr,
sest upp, etur, vætir kvið,
hóstar, ræskir, hnerrar, spýr,
hikstar, geispar, rekur við.
Vísan kostaði Hallgrím skólavistina, ásamt annarri sem hann orti um Hall-
dóru. Í Heimanfylgju er hann að skríða yfir á fjórtánda árið þegar hann
heldur einn út í heim.
Útlandsvistin
Það er drjúgur spölur frá efnilegum unglingi til mikils meistara. Jesús var
tólf ára þegar hann settist við fótskör hinna lærðu í musterinu í Jerúsalem og
hvarf sjónum manna uns hann birtist aftur um þrítugt á bökkum Jórdanar.
Hallgrímur hverfur sjónum okkar á unglingsaldri uns honum skýtur upp
í Vorfrúarskóla í Kaupmannahöfn rúmlega tvítugum, þar sem hann hlaut
klassíska menntun samtíma síns í latínu, heimspeki, guðfræði og mælskulist,
sönglist og skáldskaparfræðum og fékk á lokaári það hlutverk að annast um
hóp langhrakinna landa sinna, fórnarlamba Tyrkjaránsins, sem leystir höfðu
verið úr níu ára ánauð í Algeirsborg. Í hópnum var fyrrum sjómannskona
úr Vestmannaeyjum, Guðríður Símonardóttir, og kynnin af henni og sögu
hennar urðu til þess að umturna lífi hans á nýja leik. Hann missti skólann
öðru sinni og hélt til Íslands með konunni óléttri.
Eftir að barn þeirra var fætt 1637 voru þau dæmd fyrir frillulífi eftir
Stóradómi. Þá gátu þau gifst og bjuggu á Suðurnesjum við sára fátækt framan
af og barnamissi. Um þrítugt hlaut Hallgrímur uppreisn og prestsvígslu til
Hvalsness, studdur af vinveittum mönnum. Hann agaði skáldgáfuna fjöl-
skyldu sinni og kunningjum til skemmtunar jafnt og huggunar en fyrst og
fremst í þágu prestsstarfsins og á fimmtán árum náði hann hátindi í list
sinni og þroska með Passíusálmunum sem hann lauk við 1659. Þá hafði
hann setið Saurbæ á Hvalfjarðarströnd frá 1651 og bjó þar við þokkaleg efni
og aðstæður. Í sálmum Hallgríms eru mörg dæmi um persónulegt samband
hans við ásjónu Krists á krossinum sem hann kynntist ungur „augliti til
auglitis“ í Hóladómkirkju. Það er lífsreyndur maður og skáld með lifandi