Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Page 5

Ve i s l a í fa r a n g r i n u m
TMM 2016 · 1 5
tungumál en sú eina tunga sem var færð á letur á tólftu öld, því að land-
námsmennirnir komu víða að – meirihluti kvenna upprunninn á Bretlands-
eyjum. En ein samræmd tunga, móðurmál þeirra sem mestu réðu og komu
úr Noregi, varð ofaná með tökuorðum úr írsku, latínu og öðrum málum.
Strax frá elstu kennslubókinni í íslensku, Fyrstu málfræðiritgerðinni, þar
sem málinu var sett stafróf, hefur verið ótrúleg samfella í íslensku ritmáli,
þannig að nútímamaður læs á íslensku getur notið Njálu án þess að lesa hana
í þýðingu. Jafnvel þó að margt í þeirri bók fari fyrir ofan garð og neðan hjá
ungum lesanda í dag, stöku orðalag eða vísanir í siði, reglur og látbragð sem
tilheyra öðrum tíma, þá er sagan sjálf, mannlýsingar og samtöl, enn ljós-
lifandi. Slíkt samhengi er fágætt í veröldinni en þó ekki einstætt. Í Íran er
samskonar áreynslulítil tenging við horfna gullöld. Miðaldaskáldin Saadi
og Hafez eru samtímaskáld Snorra og Eysteins á þrettándu og fjórtándu öld,
elskuð þjóðskáld Persa og kveða milliliðalaust inn í okkar samtíma. Engra
þýðinga er þörf. Í borginni Syraz er heillandi að sjá margmenni hvern dag
við grafhvelfingar þeirra og á sama hátt ætti Snorri að draga fjöldann heim
í Reykholt.
Þetta samband við fortíðina er ómetanlegt hvort sem mælt er á andlegar
eða veraldlegar mælistikur. Það stækkar okkar eigin tíma og minnir á að
umfang heimsins mælist ekki aðeins í metrum og ljósárum, heldur í hug-
myndum og reynslu mannsins á sögulegum tíma. Hversu takmörkuð sem
þessi innsýn í aldagömul hugskot og örlög kann að vera veitir hún okkur
óviðjafnanlega tilfinningu fyrir því sammannlega og bregður skæru ljósi á
líf okkar sem nú erum á dögum. Þetta kennir okkur auðmýkt gagnvart öllu
því fólki sem fór á undan okkur, en leit út eins og við og sagði sögur af sér
sem gætu eins verið um okkur að breyttu breytanda. Frá þrettándu öld hafa
íslenskir lesendur og hlustendur brotið heilann um sálarlíf Hallgerðar og
Gunnars.
Það er samfella í sköpunarferlinu. Ritun Njálu var ekki lokið þegar hún
var skrifuð á skinn í lok þrettándu aldar. Nýir skrifarar og ritstjórar endur-
skópu, felldu úr og bættu við orðum og spunnu þráð í þennan litskrúðuga
vefnað. Strax á síðmiðöldum unnu listamenn úr bókmenntaarfinum, ortu
rímur, kvæði og skrifuðu nýjar sögur; síðar máluðu nýjar kynslóðir myndir,
skrifuðu leikrit og bjuggu loks til kvikmyndir. Nú sjáum við Njálu túlkaða
í kröftugu samspili ólíkra listamanna á fjölum Borgarleikhússins. Þessar
gömlu bókmenntir – og ekki aðeins Íslendingasögurnar – hafa reynst
sístreym andi uppspretta um aldir, ekki bara fyrir okkur Íslendinga heldur er
unnið úr þessum sameiginlega arfi um allan heim, allt frá því að þær urðu
fyrst aðgengilegar í þýðingum í byrjun nítjándu aldar. Wagner og Tolkien eru
fræg dæmi; Game of Thrones nýlegra. Eddukvæðin sem varðveittust á Íslandi
eiga sér rætur í rammri forneskju og með margvíslegum skrifum sínum varð-
veittu Íslendingar heiðinn arf og forna menningu í einhverri mynd.
Ekki þarf að fjölyrða um að þetta efni hefur allt gildi í sjálfu sér. En við