Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Page 56

G u n n þ ó r u n n G u ð m u n d s d ó t t i r
56 TMM 2016 · 1
af yfirþyrmandi og útblásnum fullyrðingum, í tegund af gríni sem þrungið
er alvöru, trega og jafnvel sorg. Þessi stílbrögð einkenna margar af þeim
sögum sem sagðar eru, gefa þeim kraft og þótt þær séu ekkert grín, eru þær
á stundum bráðfyndnar.
Áberandi er frá byrjun hvernig sögumaður staðsetur sjálfan sig stöðugt
utan við samfélag og félagsskap, hvort sem það er í fjölskyldunni, meðal
jafnaldra eða í skóla og áhrifin sem þetta hefur á sjálfsmynd og tilfinningalíf
sögumanns er í forgrunni. Þetta er sköpunarsaga úrkastsins, utangarðs-
mannsins, og staða hans í heiminum er sögð hafa verið ljós frá byrjun: „En
eftir fæðinguna blasir önnur hryllileg staðreynd við: Ég var rauðhærður“ (I,
10). Hann er umsvifalaust útlægur ger úr fjölskyldunni því í augum ömm-
unnar sýnir háraliturinn að hann sé „bastarður, svartur sauður í glæsilegum
sauðahópi, og ljótur blettur á fjölskyldumyndinni“ (I, 10). Sjálfsmyndar-
sköpunin er því skýr frá byrjun: Hann er óvelkominn, öðruvísi en aðrir og
jaðarsettur frá fyrstu stundu. Þannig lýsir hann upphafi sínu og æsku og
hann samsamar sig fljótt við aðra jaðarhópa, þá sem hugsa öðruvísi og lifa á
annan máta. Hann lýsir því yfir að hann sé indjáni en ekki kabboji, kabbojar
eru nefnilega ferkantaðir, en indjánarnir frjálsir (I, 40–41).
Eins og áður segir samanstendur textinn fyrst og fremst af stuttum
anekdótum, en er þó á stundum brotinn upp, t.d. með tveimur skýrslum
frá geðdeild Barnaspítala Hringsins, sem lýsa drengnum að því er virðist frá
sjónarhóli læknavísindanna: „Hann virðist mjög fjarlægur fólki, félagsleg
aðlögun er langt á eftir því sem svarar til aldursins“ (I, 51). Ekki er lagt neitt
frekar út af þessum skýrslum, þær eru þarna sem eins konar sönnun fyrir
bágri stöðu barnsins og eiga þá væntanlega að skýra margt sem á eftir fer
(hvort sem þær eru tilbúningur eða ekki). Skólagangan byrjar strax illa og
versnar svo og er það rauði þráðurinn í gegnum verkin þrjú. Skólinn stendur
þá fyrir ‚kerfið‘ í heild sinni; kerfið sem getur ekki tekið á móti ‚indjánum‘
heldur bara ferköntuðum ‚kabbojum‘. Hann getur ekki lært og varla hugsað:
„Ég er að reyna að hugsa en ég get það ekki“ (I, 83). Og á endanum verða allir
þreyttir á honum. Þetta ástand er gegnumgangandi í allri hans skólagöngu
og um tilraunir sínar til náms á unglingsárum segir í Útlaganum að hann
hafi verið eins og „haltur maður að taka þátt í kapphlaupi eða á einhvern hátt
að reyna að gera eitthvað sem ég væri líkamlega ófær um“.11 Þetta basl hans
með lærdóminn og baráttan við skólakerfið setur mark sitt á allan hans upp-
vöxt og veldur endalausum vandamálum. Hér er jaðarsetningin ekki upp-
spretta gefandi krafta og skapandi hugsunar eins og rómantískar hugmyndir
um slíkar manneskjur segja til um, heldur veldur þetta fyrst og fremst
vanlíðan og einsemd: „Mér finnst ekki gott að vera svona. Ég er einhvern
veginn krumpaður inni í mér og ég ræð ekki við það. Ég veit ekki hvað ég á
að gera. Mér finnst ég vera týndur lengst inni í mér og ég rata ekki út“ (I, 84).
Lýsingarnar á foreldrunum eru í senn áhrifamiklar og óvenjulegar. Ein-
kennilega tilfinningasöm hegðun föðurins þegar sonurinn biður hann