Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Síða 94

Á r n i B e r g m a n n
94 TMM 2016 · 1
og kalla öll slík herbergi offís upp á amrísku. Meira að segja söluskálar
með grænmeti sem áður hétu bara „ovoshi“ – grænmeti, heita nú grínkhás
(greenhouse). Hingað kom prófessor í rússnesku fyrir nokkru sem sagði:
Áður áttum við fjörtíu orð til lýsa því hve konur eru yndislegar. Nú er bara
eitt eftir hjá unga fólkinu: hún er sexappílnaja. Þarna er líka komið skýrt
dæmi um eitt af dapurlegum einkennum nútímans: fjölbreytilegur orða-
forði hopar fyrir einu slánguryrði: otsjarovatelnaja, obajatelnaja, krasívaja,
töfrandi, heillandi, falleg verður bara sexappílnaja, sexý.
Ástarsamband og athvarf
Það er gaman að reyna að svamla inn í aðra þjóðarsál og láta fleyta sér á
sundinu orð sem eru lifandi partur af sögu þjóðar og einstaklinga – maður
öðlast ný heimkynni, fær nýjan lykil að heiminum. Það skapast ástarsam-
band milli gestsins og málsins nýja. Honum finnst ekki bara gaman að
nýjum orðum sem hann skilur heldur að öllu því sem er á bak við orðin.
Svo er annað sem er skemmtilegt: í nýju landi hittir þú fólk sem hefur
fengið ást á þínu eigin tungumáli. Finnur þar athvarf og huggun. Slíkt fólk
hefur lengi verið til í Rússlandi. Snemma á 19. öld var rússneskur prestur
sendur til Kaupmannahafnar sem sendiráðsprestur og hét Stefan Sabínin.
Hann tók upp á því að læra íslensku hjá Rasmusi Kristjáni Rask og gaf út
íslenska málfræði í Pétursborg árið 1849 og skrifaði mjög fallegan og róman-
tískan formála fyrir bókinni. Sabínin, sem var feikna öflugur málamaður,
er afskaplega hrifinn af okkar tungu, ekki síst dugnaði Íslendinga, Fjölnis-
manna og fleiri, við að búa til íslensk orð yfir alla skapaða hluti. Íslenskan
verður svo gagnsæ og skynsamleg sagði hann. Ef við segjum fízika eða
khímija þá skilur rússneskur alþýðumaður það alls ekki – en Íslendingar
geta prísað sig sæla: þeir kalla þetta eðlisfræði og efnafræði og allt er ljóst
og skýrt. Vinur minn, Reshetov sendiherra Rússa, sagði að það væri heldur
en ekki munur á því að eiga gagnsætt íslenskt orð yfir t.d. fjarvistarsönnun
en burðast ekki með alþjóðaorðið alibi sem ólærðir sjá ekki í gegnum. Fleiri
hafa lofað okkur fyrir hugvitssemi við að smíða eigin orð: nú síðast margir
fyrir snilldarorðið tölva. Rússar reyndu að búa til eigið orð um þennan
helgigrip nútímans en gáfust upp og sitja uppi með komjúpter.
Á sovéttímanum komu fram menntamenn eins og Steblín-Kamenski
prófessor í norrænum fræðum í Leningrad, sem lagði sig fram um að kenna
íslensku og þýða og útskýra bókmenntir okkar að fornu og nýju. Steblín
var einn þeirra ágætu manna sem hreifst mjög af íslenskri tungu og af
skáldskapnum sérstaklega með öllum hans kenningum og stuðlasetningu
– honum fannst að allt þetta, sem og fornar sögur Íslendinga, væru afrek
sem ekki ættu sinn líka í heiminum. Og hann var ekki bara að gera mikið
úr því fræðasviði sem hann starfaði á eins og fræðimenn oft gera. Hann
leit svo á að sú rækt sem Íslendingar lögðu við mál sitt og menningu væri