Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Side 104

Þ o r s t e i n n A n t o n s s o n
104 TMM 2016 · 1
bókanna er mikið lagt upp úr ófullnægju fólks þar um slóðir sem „manninn“
ber á flakkinu; lýst er lífsleiða gesta gangstéttarkaffihúsa sem á líðandi stund
bera þó við að njóta þeirra vellystinga stórborgarlífs sem þeim eru boðnar.
Þeir gestir öldurhúsanna og jafnvel skemmtanalífið allt, hlýtur falleinkunn
hjá skrifara sem drepið hefur niður fæti meðal þessa fólks með blokk sína og
penna. Tilgangsleysi mannlífsins á líðandi stund er lýst með síendurteknum
myndlíkingum. Hugsun ritarans, sem annarra sem við sögur koma í fyrri
bókum Thors, er sliguð af þunga menningar, sem veit ekki sitt rjúkandi ráð,
og ekkert er nýtt undir sólunni. Hvarvetna í þessu borgalífi er hinum mörgu,
sem betur lætur athöfn en íhugun, fjarstýrt með siðlausum hætti, samkvæmt
fyrstu bókum Thors þremur, Andlit í spegli dropans frá 1957 með talin. Leiðir
af því ósjálfræði „fólksins“ almennt siðleysi, fólk gengur ósnortið framhjá
þjáningu og dauða hins vanmáttuga ef á vegi þess verður. Á þessu stigi máls-
ins nefnir Thor Tao (með stórum staf) nokkrum sinnum sér til fulltingis en
fer ekki dýpra í þær sakir. Tao er þá samkvæmt nefndu ljóði einingarafl gegn
sundrung og óreiðu ástríðna sem fylgir því að lifa lífinu lifandi eins og það
er stundum orðað.
Villuráfandi svipur fyrstu bókanna um suðrænar slóðir, „maðurinn“, tekur
þar eftir á sig skýrari myndir í þremur skáldsögum Thors frá sjöunda og átt-
unda áratugnum, en er þó einnig á ómarkvissu ferðalagi um menningarsetur
V-Evrópu og að þessu sinni einnig hugarfarslega í goðsagnaheimi Frazers.
Úrlausnarefni höfundarins er enn sem áður að ná saman í eitt lýsingu á
manninum sem upplifir og því sem upplifað er. Í þeim tilgangi snuðrar
tungumálið um skynsvið sagnamanns í viðleitninni að fylla upp í hvern krók
og kima sem fyrir ber. Og eru þá vafningarnir stundum svo viðurhlutamiklir
í textanum, að orðin týna viðfangi sínu og vefjast hvert um annað eins og
haustlauf undir vetur. Meistara í spuna, kallar bókmenntafræðingurinn
Þröstur Helgason umræddan í viðtali í Lesbók Morgunblaðsins 9.2. 2008. Og
eru sannmæli. Skáldsögurnar þrjár sem ég auðkenni með þessu orði, heita
Fljótt fljótt sagði fuglinn (1968), Óp bjöllunnar (1970) og Mánasigð (1976). Þær
bera allar með sér að hafa orðið til við römm átök við þá vísindalegu hugsun
sem einkenndi aldarfarið í Vestur-Evrópu og víðar lengst af á 20. öldinni og
firrti menn réttinum til að takast á við frumspekilegar merkingar lífsins af
eigin rammleik. Þessar bækur Thors njóta vafans um hvort séu skáldsögur
eða eitthvað annað, enda eru forréttindi skáldsagna, sem bókmenntaverka,
að hafa í sér innbyggðan efa um hvaðeina og einnig sjálfar sig, – og hefur svo
alltaf verið. Þessar þrjár sögur eru hver um sig sundurlausar í þeim skilningi
að sjónarsvið „mannsins“, sem af er sagt, ákveður sjónarsvið höfundarins.
Þessum ónefnda manni hættir til að hverfa, ef hann svo mikið sem lokar
augunum. Eða hitt, að margræður nútími hrífur hann brott úr sögunni
meðan hann tekur tímabundið á sig nýtt gervi – hann kann þá að hafa verið
á ferð í annarri sögu; öðru málsniði; í öðrum texta eða orðræðu. Aðalpersóna
þessara þriggja nútímaskáldsagna Thors er þó ráðnari í að lifa af en sú eða