Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Side 105

L e i k u r a ð l a u f u m
TMM 2016 · 1 105
þær í fyrstu bókunum þremur. Í viðtalinu frá 2008 við Þröst Helgason hæðist
Thor sem löngum fyrr að sænskum menntafrömuðum sem höfnuðu á sinni
tíð ímyndunaraflinu við gerð skáldsagna, sem úreltu og aldeilis ósönnuðu;
hreint út sagt ófaglegu verkfæri á vísindaöld. Slíkan rétttrúnað mat Thor
lítils alla sína höfundartíð.
Hann byggði upp sinn innri mann með skáldsögunum þremur á sjöunda
og áttunda áratugnum. Og svo enn frekar með minningabókum í framhaldi
af því. Hann gerðist rithöfundur á hefðbundnari vísu, með nútímalegu inn-
leggi, fyrst með Foldu (1972) og öðrum léttúðugri skáldritum (Fuglaskottís
1975). Síðar með fjölradda skáldsögu, Grámosinn glóir (1986), sem byggð
er um mörg málsnið. Og loks 1998 með skáldsögu, Morgunþula í stráum,
efnið úr Sturlungu, þar á meðal fyrirferðarmikil umfjöllun um Rómargöngu
Sturlu Sighvatssonar.
Vert er að minnast þess, í framhaldi af spurningunni um meinta kaþólsku
umrædds höfundar, að tungumál eiga sér ekki guðlegan uppruna heldur
mennskan, að nútímaskilningi. Og hvað sem sagt verði um hið íslenska
tungumál, eftir áliti samlanda. Menning er heldur ekki pílagrímsganga, né
náttúra, en getur stuðlað að þrifnaði manna, enda er henni ætlað að gera
það, hvaða heiti sem henni hæfir. Öll menning kemur af sjálfsleit einstakra
manna og hefur alltaf gert; en þarf vel að merkja ekki að vera vel heppnuð
sjálfsleit, ef með því er átt við að sú leit eigi að afhjúpa sannleika. Menning
hefst á leiðangri inn í draumaheim eins manns. Þess manns sem leitar.
Tungumál hans þróast í sömu átt – til að draga upp skiljanlega mynd af óra-
kenndum upplifunum sjálfsleitanda sem orðið hefur að setja sig í afkáralegar
stellingar meðan á leit hans stendur. Stellingin er afkáraleg vegna þess að
mannskepnunni er ekki ásköpuð sjálfsleit, ekki frekar en öðrum skepnum.
Hún hlýtur því að stilla sér upp í menningarlegu samhengi; alltént utan við
sjálfa sig, samkvæmt ímyndun sinni, til að öðlast sjónarhorn á það sem í
sjálfri henni býr. Afleiðingin er ímynduð vegferð um ókannaðar slóðir. Og
það er heldur slitrótt vegferð eins og gildir um sögur Thors. Við slíka þróun
tungumála og sjálfsleitenda er menning kennd – hinir aðskiljanlegu siðir
kristinna, múslima, hindúa o.s.frv.
Það er af þessum sökum alltaf jafn réttmætt að efast frammi fyrir vönd-
uðum málatilbúnaði sem hitt, að sannfærast fyrir skynsemisrök. Efinn
á alltaf sitt lögheimili með hverjum og einum. Núorðið er hann sjálfsögð
mannréttindi. Slíkt frjálsræði setur svip á orðspor allra leitenda á síðustu
tímum. Einkum heimspekinga; að fengnu lýðræðislegu frelsi einstaklings-
ins. Heimspeki fáránleikans hlýtur af sömu ástæðu að gegnsýra allt frjálst
mannlíf, ef sanngjarnt á að teljast. Tilvistarspeki í boði Albert Camus, sem
einnig er álitinn hafa verið hallur undir kaþólskan sið síðustu æviár sín. Og
Thor sagði stundum að sér hugnaðist betur en Sartre.
Nokkur orð um formið í framhaldi af undangengnu tali um innbyggða
óvissu. Um og uppúr miðri 20. öldinni tókst hver höfundurinn af öðrum,