Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Síða 132

D ó m a r u m b æ k u r
132 TMM 2016 · 1
Hámundar tvíburabróður hans. Geir-
mundar þáttur heljarskinns myndar
nokkurs konar inngang að Sturlungu og
í Landnámabók eru nokkrar málsgrein-
ar um uppvöxt og landnám þeirra
bræðra á Íslandi, sem fyrir utan hinn
ævintýralega uppvöxt sver sig í ætt við
aðrar slíkar. Norskur smákonungur
hrekst til Íslands undan Haraldi hár-
fagra og nemur þar land ásamt ferða-
félögum sínum.
Þessa sögu endursegir og eykur Berg-
sveinn í bók sinni. Gerir úr henni „full-
gilda Íslendingasögu“ ef svo má segja.
Segir nánar frá forfeðrum Geirmundar,
uppvexti hans, kynnum af móðurfólki
sínu á ströndum Hvítahafsins, umsvif-
um hans á Íslandi, átökum sem af þeim
hljótast og ævilokum.
Í formála er sagan eignuð Brandi
fróða Halldórssyni, príór Flateyjar-
klausturs, en flókin og átakamikil varð-
veislusagan gegnir mikilvægu hlutverki
í bók Bergsveins.
Hvað gerist við það að nálgast við-
fangsefni sitt innan forms fornbók-
menntanna? Þrátt fyrir allt myndast
óneitanlega einhverskonar trúverðug-
leiki. Þó við vitum vel að hvorki Íslend-
ingasögurnar né í sjálfu sér hinn „fræði-
legri“ hluti fornritanna standist nútíma-
kröfur um sagnfræðilegt gildi þá er
djúpt á þeirri tilfinningu að eitthvað
hljóti að vera af rót raunveruleikans í
því efni sem svona er fram sett. Berg-
sveinn magnar upp þessa tilfinningu
með því að fylgja þegar þess er kostur og
hentar markmiðum hans öðrum textum
sem segja frá Geirmundi. En kannski
enn fremur með hinum snjalla formála,
sem er stór hluti bókarinnar og verður
að skoðast sem í það minnsta eins mik-
ilvægur hluti og frásagan sjálf.
Annað sem vinnst – eða tapast – við
að segja frá með þessum hætti er það sem
mætti kalla siðferðilega fjarlægð, eða
jafnvel fjarvistarsönnun. Hér segir vissu-
lega frá mikilli grimmd, skeytingarleysi
um mannslíf og samfélagsgerð sem er
flestum sem við hana búa næsta óbæri-
leg. En sagan er samt ekki um það. Þetta
er ekki bók gegn þrælahaldi, eins mið-
lægt og sú skipan mála er í henni. Ef
Bergsveinn hefði kosið að segja þessa
sögu að nútímahætti, ef svo mætti segja,
er líklegt að við hefðum lesið hana sem
einhverskonar afþreyingarfantasíu í anda
Game of Thrones, eða höfundi hefði
verið nauðugur einn kostur að láta hana
snúast á mun yfirborðskenndari hátt um
fordæmingu þess sem hann fjallar um.
III
Þær hömlur sem fornsagnaformið setur
nútímaskáldsagnahöfundi við það verk-
efni að uppfylla kröfur nútímaskáld-
sagnarlesanda eru ærnar og sumt af því
skemmtilegasta við Geirmundar sögu
eru hlaup höfundar á þá veggi. Þar er
inngangurinn fyrirferðarmestur og
mikilvægastur. Og gefinn upp boltinn
með aðrar undankomuleiðir Bergsveins
undan ströngustu kröfum:
Það einstaka við Brand fróða er hve
ófeiminn hann er við að gera sig sýni-
legan, en eins og alkunna er þótti ekki
slíkt við hæfi í stíl seinni sagnaritara.
(XXXIV)
Brandur fróði, príor Flateyjarklausturs,
sver sig nefnilega í ætt við höfund Fóst-
bræðrasögu og leyfir sér allskyns
útleggingar við frásögnina, svokallaðar
klausur. Mest er það auðvitað af guð-
rækilegu tagi, en þó á hann til að vera
nokkuð nútímalegur í hugsunum um
gang mála:
Fær mér barnit, segir Geirmundr þá. Og
þá er hann tók við í fang sitt ok horfði í
augu barnsins þá viknar sá inn herti. Þat
segja sumir menn at engi sjón er sterkari
en sú at líta í augu barns er nýborit er, því