Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Page 137

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 1 137
V
Í lok bókar er Pétur Gunnarsson á
þröskuldi þess að slá í gegn. Punkturinn
er í prentun og Pétur gengur til vinnu
sinnar með leikhópi Þjóðleikhússins og
Spilverki Þjóðanna við sköpun Græn-
jaxla. Leiklistin, sem tekur talsvert pláss
í bókinni og er nánast það eina sem
hann man úr Hagaskóla, reynist samt
vera útúrdúr. List augnabliksins varð
ekki fyrir valinu heldur hin sem varð-
veitir þau:
„Sagt er að ævin líði manni fyrir sjónir
á andlátsstundinni, en er það ekki full
seint? Má ekki búa svo um hnúta að
maður geti heimsótt hana að vild og lifað
valin augnablik upp aftur?“ (188)
Einar Már Jónsson
Umturnun
allra gilda
Árni Heimir Ingólfsson: Saga tónlistar­
innar, Forlagið 2016
Ef einhver sest niður við að skrifa sögu
tónlistarinnar á þessum margræðu
tímum bíður hans verkefni sem hefur
breyst allverulega í veltingi áranna.
Fyrir hálfri öld, og vafalaust lengi eftir
það, voru línurnar hreinar. Minn fyrsti
píanókennari hataði djass, hann leit ekki
á hann sem tónlist heldur sem sálarspill-
andi hávaða og trúði því að þeir sem
stunduðu slíka „skarktónlist”, eins og
djassinn var víst kallaður í einhverri
orðabók, væru gersamlega fákunnandi í
leyndardómum listarinnar, þeir væru
margir hverjir ekki einu sinni færir um
að lesa nótur, því síður skrifa þær. Það
var ekki beinlínis sagt en lá þó milli
orðanna, að þeir væru líka negrar og
stunduðu jafnvel ólifnað. Til að hafa
jafnvægi í hlutunum hataði hann líka
„nútímatónlist”, einkum þá sem kennd
var við „tólf tóna”, og svo spilaði hann
krómatískan tónstiga á píanóið og
spurði: „Hvað er nýtt við þetta? Höfum
við ekki alltaf haft tólf tóna?” Síðan
hallaði hann sér að Mózart.
Innan við múra tónlistarskólans, þar
sem ég átti leið nokkru síðar, var djass
ekki til, hann hafði sennilega numið
staðar við þröskuldinn og snúið frá. En
af vörum ungra kennara heyrði ég nýjan
boðskap. Þeir sögðu frá stefnum og
straumum í tónlist tuttugustu aldar en
voru ekki í neinum vafa um línuna, nú
væru menn sammála um eitt, sögðu þeir
spámannlega, að það hefði verið Schön-
berg, og Schönberg einn, sem hefði
vísað leiðina fram á við og lagt grund-
völlinn að tónlist komandi tíma, hún
hlyti framvegis að vera samin í tólf tóna
kerfinu, sem þá var farið að útvíkka og
kenna við raðtækni. Reyndar sögðu
sumir að Schönberg hefði alltaf verið
„rómantísk sál”, því ættu menn fremur
að fylgja þeim sem á eftir honum kom,
Anton Webern. Webern var semsé orð-
inn nokkurs konar Kristur tónlistar í
nútíð og framtíð, Schönberg Jóhannes
skírari, síðan komu postularnir Stock-
hausen, Boulez og fleiri, en sú postula-
saga var þó ekki enn fullrituð á þeim
tímum. Sumir virtust fylgja þeirri grein
trúarjátningar sem Boulez orðaði
manna best, að tónskáld sem ekki beittu
raðtækni í sínum tónsmíðum væru
„ónýt”, þeim var vísað út í ystu myrkur.
Að nefna Sjostakovits í áheyrn þessara
ungu og lærðu kennara var eins og að
æpa upp „Lúther“ við páfahirð á 16. öld,
það kom tvíræður glampi í augu sumra.
Og ungt og upprennandi tónskáld sagði
í mín eyru að óperur Prókofiefs væru
svo leiðinlegar að í Rússlandi þyrfti að