Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Síða 141

Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Síða 141
U m s a g n i r u m b æ k u r TMM 2017 · 1 141 ung, og það eru tengsl tónlistar á þess- um tíma við hörmungar hinnar stóru sögu. Sjostakovits hefði kannske orðið einn mesti óperuhöfundur aldarinnar, ef Stalín hefði ekki tekið óþyrmilega í taumana eftir að hafa farið á sýningu á „Lafði Macbeth“; á þessum tíma hafði Sjostakovits jafnvel fulla ástæðu til að óttast um líf sitt. Tónlist sem lifir nú góðu lífi var samin í fangabúðum nas- ista, og Messiaen samdi kvartettinn um endalok tímans í stríðsfangabúðum. Það sem þó er furðulegast: CIA stuðlaði að framgangi raðtækninnar. Aldrei áður höfðu tónskáld orðið að vinna við slíkar aðstæður. En hvernig á að vega og meta áhrif þessara tengsla? Meðan tíminn hefur ekki vinsað úr verður hver og einn að fara eftir sínu eigin eyra, og er varasamt að ætla sér að véfengja það. Benda má á fáein atriði í því uppgjöri sem kannske er fyrir hönd- um. Tónskáld hafa svosem alltaf verið að gera tilraunir með eitt og annað, en ekki flíkað þeim mikið fyrr en hægt var að sjá hvort þær leiddu til einhvers. Jós- eph Haydn brá sér í leikfangabúð, keypti þar safn af alls kyns barnahljóðfærum, þar á meðal „trompett“ með aðeins einum tóni, flautur sem líktu eftir hljóðum ýmissa illfygla og tók sig svo til og samdi symfóníu fyrir þetta dót, „barnasymfóníuna“. Ef hann hefði verið nútímatónskáld, hefði hann samið röð af slíkum tónverkum, symfóníum, virtúósó konsertum fyrir trompett með einum tóni og annað eftir því, og skrifað bækur og greinar til að boða að næsta stig í þróun tónlistarinnar hlyti að verða infantilismi, og gæti ekki orðið neitt annað. En úr þessu varð ekki annað en gamanmál á 18. öld, við æfingarnar hlógu hljóðfæraleikararnir svo mjög að þeir gátu naumast spilað. En sovéska tónskáldið Alexander Mossolov samdi í fúlustu alvöru tónverk að nafni „Stál- smiðjan“, þar sem vendilega er líkt eftir ærandi skrölti í verksmiðju, og nefnir Árni það í Sögu tónlistarinnar, enda er það nú talið til hennar. En eftir þeim kafla að dæma sem heyra mátti í sýn- ingunni „Lenín, Stalín og tónlistin“ í París veturinn 2010–2011 er allavega hæpið að kenna það við „eyrnakonfekt“, samkvæmt klisju blaðamanna nú á dögum, og ólíklegt að það verði flutt í Hörpu í bráð. En svo má nefna annað. Einhver kunningi Debussys og tónskáld fann upp sex tóna skalann en gat ekkert gert við hann, Debussy tók hann hins vegar upp á sína arma, fór að vísu spar- lega með hann en notaði hann á mjög fínlegan hátt; til dæmis um það er pre- lúdian „Voiles“ („Segl“ eða „Slæður“). En kannske kemur til uppgjörs á fleiri sviðum. Stofnatburður nútímatón- listar – eða „fæðingarvottorð“ hennar eins og Árni hefur eftir Boulez – er það mikla hneyksli sem varð við frumflutn- ing „Vorblóts“ eftir Stravinskí í París 29. maí 1913, og Árni rekur skilvíslega. En við nánari athugun vaknar sú spurning hvort hneykslið hafi ekki verið heimatil- búið. Diagilev, forsprakki „Rússnesku ballettanna“ í París, skildi mætavel aug- lýsingagildi hneykslisins, tvær danssýn- ingar hans skömmu áður höfðu þegar reitt góðborgara til reiði, „Síðdegi skóg- arpúkans“ við tónlist Debussys, þar sem dans Nizhinskís þótti sérlega klúr, og „Jeux“, einnig við tónlist Debussys, þar sem mönnum tókst líka að finna eitt- hvað óviðurkvæmilegt, og var Diagilev þetta ekki eins leitt og hann lét. Þegar hann las nú handrit raddskrárinnar að „Vorblóti“ hlýtur hann að hafa séð að þarna var upplagt efni í skandal. Hann fór rækilega yfir það með Stravinskí, hljómsveitarstjóranum Pierre Monteux og dansaranum Nizhinskí sem hann hafði falið að semja dansana þótt hann væri viðvaningur á því sviði, – jafnvel er
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.