Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Page 142

U m s a g n i r u m b æ k u r
142 TMM 2017 · 1
sagt að hann hafi lagt unga manninum
línurnar. Eftir þessu var árangurinn, í
f lutningi Pierre Monteux var tónlistin
með hrjúfasta móti, eins og heyra má af
hljóðritun hans á verkinu 1951, því sagt
er að hann hafi aldrei breytt um túlkun
á því. Um dansana má segja það sama.
Stravínski vildi sjálfur að þeir fylgdu
ekki tónlistinni heldur mynduðu
kontra punkt við hana, en Nizhinskí fór
þveröfuga leið, hann fylgdi tónlistinni í
smæstu atriðum, þegar hljómar eru end-
urteknir eins og stundum ber við, t.d.
strax í upphafi ballettsins á eftir for-
leiknum, eru danssporin og hreyfing-
arnar einnig endurtekin í sífellu, vélrænt
að því er virðist. Diagilev kom nú þeim
orðrómi á kreik, með aðstoð blaða, að
von væri á miklum tónlistarviðburði og
vildi þannig ná til ungra listamanna, en
til að kóróna allt hagaði hann dagskrá
tónleikanna þannig að „Vorblót“ var nr.
tvö, á eftir „Les Sylphides“ eftir Chopin
og næst á undan „Vofu rósarinnar“ eftir
Weber og dönsum úr „Igor fursta“ eftir
Borodin, sem sagt hárómantískri tónlist
ef eitthvað er og einmitt það sem góð-
borgarar vildu heyra. Rétt áður en sýn-
ingin hófst sagði Diagilev við dansar-
ana: „Hættið ekki að dansa hvað sem
upp á kemur“, og gefur það til kynna við
hverju hann bjóst. Honum heppnaðist
vafalaust betur en hann hafði þorað að
vona, strax undir forleiknum hófust óp
og köll, – enda geta menn ímyndað sér
hvernig hrjúfleiki Monteux hljómaði í
eyrum næst á eftir Chopin – og svo kom
til handalögmála milli ungra lista-
manna sem hötuðu góðborgara og góð-
borgara sem hötuðu unga listamenn og
bóhema. Til að reka smiðshöggið á þetta
allt var sögusögnum komið á kreik, svo
sem að Stravinskí hefði ráfað um götur
eftir sýninguna og þulið ljóð eftir Púsjk-
in, sem mun hafa verið rangt. Það
breytti sjónarhorninu nokkuð ef svo
skyldi reynast að „fæðingarvottorðið“
hafi verið að einhverju leyti lævíslegt og
vel heppnað auglýsingatrix. En svo urðu
önnur hneyksli sem lítt hafa komist á
blöð, enda af öðru tagi, t.d. sú ískalda
þögn sem mætti Síbelíusi þegar fjórða
symfónía hans var frumflutt í Þýska-
landi.
Árni tekur nú þann kostinn sem er
vafalaust skynsamlegastur eins og málin
standa, semsé að gefa breitt yfirlit yfir
sem flestar hliðar á tónlist tuttugustu
aldar, á jákvæðan hátt, og sneiða hjá
þeim deilum sem víða risu og gátu orðið
illvígar. Yfirlitið hefði getað orðið enn
breiðara ef Árni hefði gefið meiri gaum
að umturnun allra gilda og fylgt dæmi
Alex Ross. Í hinni víðfrægu bók sinni
„The Rest is Noise“ fjallar hann hiklaust
um Duke Ellington, Bítlana, Bob Dylan
og slíka í bland við önnur tónskáld tutt-
ugustu allar, og nefnir auk þess Björk. Í
ritgerðasafni hans „Listen to This“ er
Björk þar að auki helgaður langur kafli,
en þann heiður fá jafnvel ekki Bítlarnir
sjálfir. Einhverja slíka leið hefði ég
gjarnan viljað að Árni færi – og það
hefði Alex Ross svosem getað ráðlagt
honum þegar þeir hittust í Reykjavík, að
sögn Bandaríkjamannsins, – en um það
er ekki að sakast. Hins vegar hefði ég
viljað að Síbelíusi væru gerð ríflegri skil.
Þegar Eric Hobsbawm fjallaði um tón-
list í byrjun tuttugustu aldar gerði hann
greinarmun á tónskáldum á „heims-
mælikvarða“ eins og Debussy og
Mahler, og þeim sem eru fyrst og fremst
þekktir innan landamæra síns heima-
lands og nefnir þá Vaughan Williams og
Síbelíus. Það var nú þá. En síðan hefur
stjarna Síbelíusar farið stöðugt hækk-
andi, hann er nú tvímælalaust talinn
meðal mestu meistara aldarinnar, þrátt
fyrir fylliríið í Gautaborg, og þegar allar
symfóníur hans voru fluttar á tónleika-
röð í París fyrir skömmu var því haldið