Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2006, Blaðsíða 18

Múlaþing
Soffia Jónsdóttir og Bjarni Jónsson með son
sinn Jón. Eigandi myndar: Ljósmyndasafn
Austurlands.
„íjáreigandi“ - eignaðist botnótta á og naut
arðs af henni. Vafalaust hefur hún í og með
notið nafns og fósturs, enda þægðarbarn og
hænd að gömlu hjónunum. Eina tekjulind
okkar bræðra voru strjálir hagalagðar sem
urðu á vegi okkar. En það var lítil og ótrygg
tekjulind, enda í Gilsárvallalandi lítið um
kjarr nema þá helst lyng, hvað þá gaddavír,
handa fénu að nudda af sér ullina.
Eins atviks minnist ég sem ég hygg að
bregði nokkurri glætu yfir lífsviðhorf afa og
ömmu. Kýr var nýborinn, og skyldi
kálfinum lógað, einsog oftast var. Svo vildi
til að staddur var á bænurn bóndinn af næsta
bæ, og bað afí hann að annast verkið, enda
haft á orði að afa væri ógeðfellt að svipta
nokkra skepnu lífi. Ekki stóð á komumanni.
Þar sem kálfurinn beið örlaga sinna á
hlaðinu stóð amma hjá með raka hvarma.
„Blessaður auminginn“, sagði hún og
strauk um höfuð kálfsins, „að fæðast til
þess eins að deyja“. Þegar kálfínum hafði
verið lógað og hann gerður til, var veislu
von. Ur kálfsblóðinu var gerð villibráð, sem
svo var nefnd, einskonar blóðbúðingur.
Ekki minnist ég að hafa fengið slíkt
hnossgæti í öðrum stað en á Gilsárvöllum.
Villibráðin var borin fram í skálum eða
djúpdiskum, dæld gerð í hana miðja og þar
í látin væn klípa af smjöri. Bragðið af
þessum rétti er meðal þess sem fylgt hefur
mér síðan. Af kálfskjötinu voru gerðar
ljúffengar steikur, og var hvorttveggja,
steikin og villibráðin, vel þegið nýnæmi í
fábreyttu mataræði sveitaheimilisins, enda
nýttist þar forfrömun móður minnar í
matgerðarlist.
Þá mun móðir mín einnig hafa annast
ostagerð þótt í litlum mæli væri. Bjó hún
bæði til mysuost og hlaupost sem svo var
nefndur og líkist þeim matarosti sem nú er
sneiddur ofaná brauð. Mysuosturinn þótti
mér hið mesta hnossgæti, ekki síst þegar
hann var ofaná nýju smjöri á pottbrauði sem
amma bakaði á hlóðunum í Gamla eldhúsi,
þar sem það var seytt í sólarhring í ösku af
sverði eða skán. Annars kemur helst upp í
hugann frá þessum bemskutímum súrmeti
ýmiskonar, súrsuð svið, lundabaggar,
„silungur ætur, fjórir sviðafætur“, banka-
byggs- og hafragrautur, gjaman í hræring
með súru skyri, og nefndist þá vökvun. Þá
voru fætur sauðkindarinnar sviðnir jafnt og
hausar og hrútspungar. A þeim ámm vom
ganglimir kinda, kúa og hesta ekki nefndir
„lappir“, heldur var það heiti bundið við
loppur hunda og katta og annarra dýra sem
búin eru klóm. í lundabagga var nýttur
innmatur eins og þindir, ristlar, hálsæðar og
að sjálfsögðu lundir. En af hverju skyldi
ristill heita svo? Kannski af því að þessi
hluti garnanna var ristur að endilöngu,
skafín úr honum spörðin og slímhúðin, og
síðan notaður með mörnum sem við hann
tolldi í hina hefðbundnu haustmatargerð.
16