Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Qupperneq 21

Happadagur íslcnskrar fornleifafræði?
I. Málsatvik.
Málsatvik eru þau að hinn 30. ágúst 1980 fundu stefnendur, hjónin Edda Kr. Bjömsdóttir og Hlynur Hall-
dórsson, silfursjóð í jarðraski við nýtt íbúðarhús sitt að Miðhúsum, Egilstaðahreppi, Suður-Múlasýslu. Til-
kynntu þau Þór Magnússyni, þjóðminjaverði um fundinn samdægurs. Þjóðminjavörður hafði samband við
dr. Kristján Eldjám, fyrrverandi þjóðminjavörð, sem staddur var á Egilstöðum. Munu þeir dr. Kristján og Þór
Magnússon hafa kannað sjóðinn næsta dag og ritaði Þór Magnússon grein um fundinn og sjóðinn í Arbók Hins
íslenska fomleifafélags 1980. Var sjóðurinn þar og víðar talinn stærsti gangsilfursjóður frá víkingaöld (10.
öld) sem fundist hefur á Islandi og fundurinn því hinn merkasti. Stefndi Vilhjálmur var ráðinn til starfa við
fomleifadeild Þjóðminjasafns íslands með ráðningarsamningi dags. 15. april 1993. Samkvæmt starfslýsingu
hans var m.a. á starfssviði hans að annast erlend samskipti vegna rannsókna. Stefndi Vilhjálmur hafði lengi
haft efasemdir um silfursjóðinn frá Miðhúsum. Akveðió var að leitað yrði til dr. James Graham Campell
við Institute of Archaeology í University College í London um rannsókn á sjóðnum. Var það gert með bréfi
stefnda Þjóðminjasafns Islands dags. 27. febrúar 1994 sem undirritað var af stefnda Vilhjálmi. I bréfí þessu
er að finna þau ummæli sem stefnt er út af í málinu. Mun menntamálaráðuneytið hafa fengið afrit bréfsins,
en því var ekki dreift til annarra af hálfu Þjóðminjasafns Islands fyrr en öllum gögnum málsins var dreift til
stefnenda og íjölmiðla 30. júní 1995.
Skýrsla dr. Graham Campell um silfursjóðinn er dags. þann 11. júní 1994. I niðurstöðu hans kernur fram
að skynsamlegur vafí léki á um aldur sumra hluta sjóðsins þótt meiri hluti þeirra væri frá víkingaöld. Benti
þetta til þess, að áliti dr. Graharn Campell, að Þjóðminjasafn íslands hefði verið beitt blekkingum af ráðnum
hug. Taldi hann rétt að fram færi ffekari efnafræðileg rannsókn á þeim munum, sem hann taldi nýlega gerða,
og yrðu hafðir til samanburðar jafnmargir munir úr öðrum hluta sjóðsins. Skýrsla þessi varð tilefni mikillar
Ijölmiðlaumræðu um silfursjóðinn og aldur hans. I kjölfar þess fól menntamáiaráðuneytið þjóðminjaráði,
með bréfi dags. þann 12. september 1994, að hlutast til um að gerð yrði frekari vísindaleg rannsókn á aldri
sjóðsins. Akveðið var að leita til danska þjóðminjasafnsins um frekari rannsókn á silfursjóðnum. Skýrsla um
þá rannsókn lá fyrir í lok júní 1995. Fjallað var um þá skýrslu og niðurstöðu hennar á fundi Þjóðminjaráðs
30. júní 1995 og kemur þar fram að efhasamsetning silfurs í öllum sjóðnum ætti sér hliðstæður í óvéfengdum
silfursjóðum frá víkingaöld og að rannsókn sjóðsins gæfi ekki tilefni til að álykta að blekkingum hafi verið
beitt í tengslum við hann. Var þar með lokið rannsókn þeirri sem Þjóðminjaráð lét gera í samræmi við það
sem menntamálaráðuneytið hafði falið því. Var niðurstaða Þjóðminjaráðs send stefnendum og fjölmiðlum
ásamt öðrum gögnum um málið.
Ummæli þau, sem tfam koma í bréfinu frá 27. febrúar 1994 og málið er risið af, voru á ensku, en hljóða svo
í íslenskri þýðingu löggilts skjalaþýðanda:
,,a) „Auðvitað dreg ég allar þessar útskýringar, sem hjónin eru nú að færa fram, mjög í efa, einkum þar sem
konan sagði að fundur silfursjóðs á Islandi væri, að mati Kristjáns Eldjáms, ekki sérstaklega merkilegur."
b) „Ég minntist aldrei á mögulega fölsun við þau, en hún nefnir hana í bréfí sínu.“
c) „Henni brá einnig þegar ég sagði henni að unnt væri að aldursgreina með geislakolamælingum nokkur
þeirra þriggja litlu dýrabeinsbrota, sem hún segist hafa tínt 2-3 metmm frá þeim stað þar sem sjóðurinn fannst,
en afhenti aldrei fomleifafræðingunum."
d) „Sá kafli í bréfi hennar sem mesta furðu vekur er þar sem hún segist aðeins hafa fengið greitt 10.000 kr.
fyrir fundinn og ætli eindregið ekki að ráðleggja öðrum, sem kynnu að fínna sjóð, að afhenda hann.“
e) „Ég hef einnig saíhað öllum upplýsingum um fundinn úr fjölmiðlunum. Sérstaklega athyglisvert er sjón-
varpsviðtal sem RÚV tók við fmnenduma. Auðveldara er að sannfæra þá, sem hafa horft oftar en einu sinni
á viótalið, um að eitthvað sé að. í viðtalinu reyna hjónin að leyna þeirri staðreynd að maðurinn er lærður
silfursmiður.“
f) „Ýmis atriði varðandi lundinn eru vægast sagt einkennileg og lýsing Miðhúsahjónanna gerir þau enn ein-
kennilegri. Þegar konan hringdi í mig sagðist hún hafa beðið um hríð áður en hún greindi Þjóðminjasafninu
frá þessu, en (sic) Eftir að hafa talað við einhvern hafí hún ákveðið að hringja í Þór Magnússon. Arið 1980
var greint öðmvísi frá. Þá sögðu þau blöðunum að þau hefðu hringt í Þór sama kvöldið og þau fundu sjóðinn.
19