Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Qupperneq 61

Ýmislegt um afréttarmál í Útmannasveit
sem ei byrja leit þá hreppstjóri fyrirmælir,
eru eigi tilkomnir í tíma eða smok(r)a sér úr
leitinni, séu sekir um 2 rbd. silfurs.
Framanritaðan texta skrifaði Páll Pálsson
frœðim. á Aðalbóli, upp ur bók þeirri sem
segir frá í 1. kaflaþesarar ritgerðar ogfœrði
ég undirritaður hann síðan inn í tölvu. Síðari
hluta samþykktarinnar, þ.e. 7.-25. gr.,fjallar
itarlega um framkvæmd veiðanna. Mérþótti
ekki rétt að lengja þessa samantekt með þeim
frœðum enda ósjálfbjarga nema Páls nyti
við uppskriftina. Ég vek athygli á ákvæðum
annarrar gr. að þar skuli byrja leit, sem
dyrbítur er í fé fátækustu bœnda og kröfur
11 m leitarframlag temprist af„ ásigkomulagi
viðkomenda
Lokaorð
1) Fallskil og smalanir hafa um aldir verið
félagslegt verkefni og verða það vonandi
áfram.
2) Allar jarðir í Hjaltastaðaþinghá eiga
hefðarrétt til upprekstrar í samráði við
rétt stjómvald, (nú fjallskilanefnd?) Eg
tel, að farsælast muni vera, að óbreyttum
lögum, að sveitarstjóm framselji vald sitt
í hendur hlutaðeigandi fjallskilanefndar.
3) Sérstaða Hjaltastaðaþinghár hefur ekki
verið mikil, en fjarlægð sumra bújarða
hefur reynt þar svolítið meira á þolmörk
þegnskyldunnar heldur en gerist í þeim
sveitum þar sem allar jarðir liggja að afrétt
eða eru að hluta afrétt.
4) Það sem sagt er um eigna- og nytjarétt
lands hér að framan er að sjálfsögðu
umdeilanlegt, enda hart deilt um þau
hugtök á landinu öllu um þessar mundir.
Vel má vera að hreppsnefndarmenn hafi
lagt mismunandi skilning í þá bókun sem
vitnað er til frá 198 f. í mínum huga vomm
við að segja að afréttin Hraundalur væri
öll orðinn almenningur, þar sem fyrirþví
hefði skapast hefðarréttur með smölun
fyrir sameiginlegan reikning, þ.e. fjall-
skilasjóð. Samþykktin snerist þó vissulega
aðeins um eignarrétt Hjaltastaðakirkju eða
kirkjujarðarinnar á landinu, sem tilheyrir
smalasvæðinu Hraundal.
(ath. nú er ríkið, skráður eigandi að eigum
kirkjunnar. Þess má líka geta að allir mál-
dagar hennar byrja á orðunum „ kirkjan
á heimaland allt, “ en hvergi minnst þar
á afrétt)
5) Ég vil taka fram að þó ég véfengi eignar-
rétt Sandbrekku á Hraundal, véfengi ég
ekki rétt hennar né annarra jarða á sínum
afréttarsvæðum.
Það helgast mest af því að Dalurinn var
ekki nýttur þaðan og er ekki landfræðilegt
bakland Sandbrekku heldur jarða sem
sunnar og vestar liggja. (Sbr. 5. gr. mel-
rakkaveiðisamþ. frá 1833) Eftirleitir þar
tilheyrðu líka bændum á öðmm jörðum.
6) Ég tel fyllilega vera orðið tímabært að
kalla eftir nýrri löggjöf um ijallskil, smal-
anir og nýtingu beitilands. A miklu veltur
við þá lagasetningu að landeigendur og
fjáreigendur verði kallaðir til sameigin-
legra ábyrgðar með skýrum reglum sem
stuðli að gagnkvæmri virðingu þeirra sem
landið mega og vilja nytja.
7) Beitarálag (ítala). Hæfdegur ijárfjöldi í
Hjaltastaðaþinghá í góðæri sýnist mér
muni vera um 4 -5.000 kindur vetrarfóðr-
aðar. Landið fór strax að batna þegar fé
fækkaði um 1980. Vetrarbeit lagðist einnig
af upp úr því. Sennilega mætti fjárijöldi
að ósekju vera veralega meiri.
Þessi samantekt er unnin samkvæmt beiðni
dreifbýlisnefndar Fljótsdalshéraðs og ajhent
henni 14. ágúst 2007. Skýringar eru allvíða
settar innan sviga bæði inn í tilvitnað efni og
frumsaminn texta. Endurskoðað á einmánuði
2010.
59