Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Page 130

Múlaþing
Vörðurnar á heiðinni em afýmsum gerðum og í misjöfnu
ástandi. Hér má sjá eitt skemmtilegt og tignarlegt til-
brigði. Horft er til austurs. Ljósmynd: Þóra Pétursdóttir.
laganna séu svo afdráttarlaus. Árin líða og
minjar sem féllu ekki að skilgreiningunni
áður gera gera það nú, auk þess sem oft
getur verið erfitt að skilgreina aldur minja
yfir höfuð. Þegar um vafaatriði er að ræða,
em minjamar þó iðulega látnar njóta vafans
og frekar skráðar en ekki.
Auk aldursreglunnar má í núgildandi
Þjóðminjalögum (2001 nr. 107) finna frekari
skýringu á því hvers konar mannvirki, hlutir
eða fyrirbæri geti fallið í flokk fornleifa, og
er sérstaklega áhugavert hve víðfeðm sú skil-
greining er:
9. gr. Til fomleifa teljast hvers kyns leifar fornra
mannvirkja og annarra staðbundinna minja sem
menn hafa gert eða mannaverk eru á, svo sem:
a. búsetulandslag, byggðaleifar, bæjarstæði og
bæjarleifar ásamt tilheyrandi mannvirkjum og
öskuhaugum, húsaleifar hvers kyns, svo sem
kirkna, bænahúsa, klaustra og búða, leifar af
verbúðum, naustum, verslunarstöðum og byggða-
leifar í hellum og skútum;
b. vinnustaðir þar sem aflað var fanga, svo sem
leifar af seljum, verstöðvum, bólum, mógröfúm,
kolagröfum og rauðablæstri;
c. gömul tún- og akurgerði, áveitumannvirki og
leifar eftir veiðar til sjávar og sveita;
d. gamlir vegir, stíflur, brýr, vatnsvöð, varir, hafnir
og bátalægi, slippir, ferjustaðir, kláfar, vörður
og vitar og önnur vega- og siglingamerki ásamt
kennileitum þeirra;
e. virki og skansar og önnur vamarmannvirki;
f. gamlir þingstaðir, meintir hörgar, hof og vé,
brunnar, uppsprettur, álagablettir og aðrir staðir
og kennileiti sem tengjast siðum, venjum, þjóðtrú
eða þjóðsagnahefð;
g. áletranir, myndir eða önnur verksummerki af
manna völdum í hellum eða skútum, á klettum,
klöppum eða jarðföstum steinum og minningar-
mörk í kirkjugörðum;
h. haugar, dysjar og aðrir greftmnarstaðir úr
heiðnum eða kristnum sið;
i. skipsflök eða hlutar úr þeim.
Af þessari upptalningu má því sjá að hún
nær ekki eingöngu til staðbundinna minja
eða mannvirkja heldur geta lögin tekið til
búsetu- eða menningarlandslags í heild. Og,
ekki aðeins til sýnilegra minja heldur einnig
horfínna, sem og þeirra sem ekki sjást í hefð-
bundnum skilningi - þ.e. þeirra sem tengjast
þjóðtrú og þjóðsögum.
Hægt er að flokka fomleifaskráningu gróf-
lega í tvo flokka: framkvæmdaskráningar og
rannsóknarskráningar. Rannsóknarskráningar
em gerðar vegna áhuga heimamanna, eða
vegna sérstakra rannsóknarverkefna og em
yfirleitt unnar fyrir sérstaklega veitta styrki.
Framkvæmdaskráningar em hins vegar gerðar
í tengslum við fyrirhugaðar framkvæmdir og
þá oft sem hluti af heildrænu umhverfismati,
en slíkt mat er lögbundið í Lögum um mat á
umhverfisáhrifum frá árinu 2000. Þar kemur
skýrt fram að áður en til framkvæmda komi
128