Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Side 134

Múlaþing
A þessari mynd sést svonefndur Yxnahellir. Horft er úrfjörunni til suðurs. Ljósmynd: Asta Hermannsdóttir.
hins vegar skráðar þar sem vegurinn kemur
niður í Skriðdal. Erfítt getur verið að meta
aldur varða og voru vörðumar á þjóðleiðinni
í misjöfnu ástandi. Margar voru all reisulegar
og má vera að einhverjar þeirra hafi verið
hlaðnar upp í seinni tíð. í öðrum tilfellum var
um hálffallnar vörður eða vörðubrot að ræða.
Vörðumar eru einu ummerki þjóðleiðarinnar
en hvergi var að greina götuslóða eða paldra,
enda má vera að fyrri vegagerð hafi raskað
slíkum ummerkjum. Paldrar voru þó enn
merkjanlegir á stuttum kafla sunnan túna í
Berufirði. I Örnefnaskrá Berujjarðar (bls.l)
kemur fram að þegar farið var gangandi eða
ríðandi suður á bóginn hafi gjarnan verið
lagt á Leimmar niður af bænum með steíhu
á Reiðeyri sunnan fjarðar. A gróinni móa-
spildu milli ljöm og túna, suðvestan bæjar í
Berufirði, mátti greina 4-6 samsíða paldra sem
líklega tengjast þessari gömlu leið.
Ef þjóðleiðin var í heild sinni yfirgrips-
mestu minjar sem skráðar voru mætti líklega
segja að bæjarstæði Amhúsa séu þær umfangs-
mestu. Bæjarstæði Ámhúsa er á grónum velli
innst á Bemijarðardal, sunnan við Astufoss,
og stafar hætta af a.m.k. tveimur veglínanna.
Þar voru skráðar átta tóftir, þar af tveir bæjar-
hólar, auk túngarðs, og virtust allar minjamar
vel varðveittar enda fjarri alfaraleiðum í dag.
Fátt er vitað með vissu um sögu Ámhúsa, en
þeirra er getið í eyðibýlaskrá Olavíusar (1964,
II, bls. 144) og hafa því verið í eyði um það
leyti sem hann var á ferðinni 1775 — 7. Bærinn
hélst þó í óstöðugri byggð fram á síðari hluta
19. aldar, og var þar tvíbýli undir lokin.
Á grónum völlum þar sem landið hækkar
innst á dalnum vom, ásamt Ámhúsum, skráðir
nokkrir minjastaðir. Allir eru þeir fremur
dæmigerðir fyrir það svæði sem um ræðir,
úthaga og jaðarbyggð á mörkum sveitar og
fjalls. Þar eru Ámhús meðtalin enda varla
verið annað en kotbýli. Ofan og norðan Ám-
húsa heita Beitivellir, en ömefnið eitt vitnar
um nýtingu landsins. Á Beitivallaklifi, austan
Beitivalla var skráð grjóthlaðið smalabyrgi. Á
klifinu vom einnig nokkrar hálffallnar grjót-
hleðslur sem óljóst er hvern tilgang höfðu. Þó
er hugsanlegt að um refagildrur sé að ræða,
og fellur sú skýring vel að nýtingu svæðisins.
í brekkum ofan Beitivalla, norðan við veg,
132