Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Síða 139

Að standa undir sjálfum sér
Þú átt ekki að eyða meiru en þú aflar“
sagði amma þegar hún rétti mérpeninga
til kaupa á glæsilegum lögreglubíl sem
ég hafði séð í leikfangaversluninni Fídó. Eg
varð óskaplega feginn að fá aurinn, því ég var,
eins og stundum áður, í hengjandi peninga-
vandræðum. Búinn að sóa vikupeningnum í
tóma vitleysu. Þannig var amma. Þrátt fyrir
að verða við óskum mínum á alla lund, þá
þreyttist hún ekki á að minna á mikilvægi
þess að vera ekki upp á aðra kominn.
Mér dettur oít þessi hugmyndafræði ömmu
í hug þegar hugtakið sjálfbæmi ber á góma.
Hugtök sem hafa verið mikið til umræðu á
síðustu áratugum og fjalla um að þörfum
nútímans sé mætt án þess að skaða eða rýra
möguleika framtíðarinnar. í sinni tærustu
mynd vísa þau til fullkomins jafnvægis milli
framboðs og eftirspurnar. Til hringrásar.
Umræða um sjálfbæmi og sjálfbæra þróun
hefur oft á tíðum einskorðast við vemdun
náttúm og umhverfis. Þó slíkt sé á margan
hátt skiljanlegt er sú takmörkun ijarri sann-
leikanum enda sjálfbærni víðfeðmt hugtak
sem nær jafnt til umhverfís, efnahags og
félagslegra þátta. Hún felur í sér áskorun
um að nájafnvægi milli þessara þriggja þátta,
þannig að sjálfbærni eins þeirra komi ekki
niður á sjálfbærni hinna tveggja.
Þó mikilvæg skref hafí verið stigin á
undanfömum áratugum í átt að sjálfbærni á
heimsvísu, er enn langur vegur frá að skaplegt
jafnvægi sé fyrir hendi milli þáttanna, því
áhersla á sjálfbærni hins efnahagslega þáttar
er og hefur verið of mikil á kostnað hinna
tveggja.
Óhætt er að segja að náttúran eigi í vök að
verjast. Ofnýting náttúruverðmæta, uppsöfnun
mengandi úrgangs og hnignun lífkerfa er stað-
reynd. Telja sumir fræðimenn að maðurinn sé
búinn að raska í einhverjum mæli um 90%
af þurrlendi jarðar.1 Auður hennar (e. natural
capital) rýrnar stöðugt og af þeim sökum
eykst hætta á að þjónusta hennar (e. ecosystem
services), s.s. í formi orku og hráefnis, dragist
saman með alvarlegum afleiðingum fyrir vel-
sæld mannkyns.
Sé horft til félagslega þáttarins blasir við
áþekk sýn en á síðustu áratugum hafa orðið
miklar breytingar á lífsmynstri fólks, sér-
staklega á Vesturlöndum. Sífellt meiri kröfur
eru gerðar bæði í starfí og einkalífi, kröfur sem
mörgum reynist erfítt að uppfylla. Ein birt-
ingarmynd þess er aukin, langvarandi streita
sem ógnar líkamlegri, andlegri og félagslegri
1 Forman, R. T. T. (1995). Land mosaics: The ecology of land-
scapes andregions. Cambridge: Cambridge University Press.
137