Saga - 2014, Qupperneq 116

III
Ýmislegt hefur farið framhjá doktorsefni eða hann hefur ákveðið að nota
það ekki, nokkuð sem ég get ekki vitað. Auðvitað verður ekki til þess ætlast
að í ritgerð sem þessari, sem kannar eitt afmarkað atriði á nokkuð löngu
tímabili, birtist öll möguleg þekking á efninu … en samt! Annars vegar nefni
ég atriði sem doktorsefni hefði átt að finna og nefna, hins vegar atriði sem
væri ósanngjarnt að ætlast til að hann kæmist að.
Í bók sem ég gaf út fyrir nokkrum árum hefði doktorsefni getað lesið um
Þorbjörgu Jóhannesdóttur vinnukonu í bréfi séra Gunnars Bjarnasonar á
Borg á Mýrum 13. september 1877. Menn grunaði að hún hefði fyrirfarið
nýfæddu barni og séra Gunnar skrifar: „Í dag frétti ég þetta og sendi þá
strax eftir Þorbjörgu en hún vill ekki koma heim til mín heldur stekkur hún
niður í Borgarnes berfætt og lét ég sækja hana af 5–6 mönnum og varð þar
að binda hana eða vefja því hún vildi ekki fara heim, og var hún borin heim
að Borg og er hér óð og ær og svarar ekki nema illu einu“.3 Ýmislegt annað
er reyndar í sömu bók sem hefði nýst um konur sem báru út börn sín og
karla sem hvöttu þær til þess eða gerðu það sjálfir.
Greinilegt er að doktorsefni hefur notað hina óviðjafnanlegu vefslóð
timarit.is í nokkrum mæli, en það kemur á óvart að hann skuli sleppa
mörgu sem birtist við einfalda leit að orðum á borð við geðveiki, sinnisveiki
og geðsmuni. Þannig rétt nefnir hann umræðu um tengsl áfengisnautnar og
geðveilu í lok 19. aldar (bls. 118) en hefði á augabragði fundið ókjör af
áhugaverðu efni í blöðum góðtemplara og víðar. einnig þetta:
Þjóðólfur 5. febrúar 1854, bls. 170: „ekki hafa síðar staðfestst fregnir þær,
sem bárust híngað í fyrra mánuði um barnaveikina, og óvanalega geðveiki
austur um Holtin og Rángárvelli“. Hvað var á seyði?
Ísafold 9. maí 1891, bls. 147: „Í fyrra dag, uppstigningardag, er dómkirkju-
presturinn stóð fyrir altarinu í dómkirkjunni í Reykjavík og var að tóna pistil -
inn, veitti maður honum þar atgöngu, stökk inn fyrir altarisgrindurnar og
tók til að rífa af honum skrúðann, kraga og hökul, og atyrti hann um leið.
Prestur greip um úlfliði honum og fékk varist frekara skaðræði af honum,
þar til hann var handsamaður og borinn burtu, af 8 mönnum; því hann var
brjálaður, bandóður þá, og hefir eigi náð sér aftur enn til hlítar … Felmtri sló
á söfnuðinn í kirkjunni og hurfu margir út, en messugjörð þó haldið áfram“.
Norðurljósið 29. janúar 1892, bls. 8: „Á annan dag jóla urðu hroðalegir
atburðir í Húnavatnssýslu … Roskinn maður er Gísli hét og átti heima í
Tungunesi, skar sig á háls og fannst daginn eftir dauður á túninu. Hann
hafði áður verið fálátur, en ekki borið á geðveiki í honum. ekkja í Háagerði,
Sigurlaug að nafni, laumaðist úr bænum fáklædd og fannst daginn eptir
andmæli114
3 Dulsmál 1600–1900: fjórtán dómar og skrá. Útg. Már Jónsson (Reykjavík: 2000), bls.
232.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 114