Saga - 2014, Qupperneq 120

Lóni um flutning Guðbjargar Arngrímsdóttur að Hvalnesi og síðan í Stafa -
fell haustið 1857. Hún er sögð djöfulóð kona sem vilji allt brjóta og drepa
sig, en lausn prestsins var sú ein að láta slá utan um hana og var eyjólfur
Sigurðsson, trésmiður á Horni í Nesjum, beðinn að flýta sér á staðinn. Bréfið
er varðveitt í héraðsskjalasafninu á Höfn í Hornafirði og er bein tilvísun í
ritgerðinni ellefu línur. Doktorsefni tekur síðan upp á því að leysa annars
vænlega umfjöllun upp með því að gera galgopaleg ummæli Þórbergs
Þórðarsonar um sömu konu löngu síðar að meginatriði, með jafnlangri
beinni tilvísun sem endar á því að henni er tekið blóð: „Bréfi var límt yfir
benina, og Guðbjörgu blæddi út, og hreppurinn var laus þeirra mála“.
Neðanmáls fylgir greinargerð um helstu æviatriði (bls. 55–56). Guðbjörg lést
að Smyrlabjörgum 28. nóvember 1885, hálfu þriðja ári áður en Þórbergur leit
dagsins ljós.
Í frásögn af ævi fjögurra geðveikra einstaklinga, þar sem markmiðið er
„að draga fram aðstæður fólksins á ólíkum æviskeiðum“ (bls. 77), virðast
útgefnir sagnaþættir vera upphafspunktur athugunar. Benjamín Sigvalda -
son skrifaði um Sigríði Jónsdóttur í Öxarfirði og gekk sú saga „á meðal
sveitunga Sigríðar að hún hefði verið svikin í tryggðum og hún hefði „hálf
sturlast í“ kjölfarið“ (bls. 78). Snorri Sigfússon skrifaði um Björn Snorrason
í Svarfaðardal, sem hafði verið barinn með reku í höfuðið á unglingsárum
eða lagt ofurást á dóttur amtmanns á Möðruvöllum eða lent í illviðri og
aldrei náð sér (bls. 79). Magnús J. Jóhannsson og Helga Halldórsdóttir
skrifuðu um Jófríði Þorkelsdóttur í Staðarsveit, sem gerðist ráðskona á
Suðurlandi og varð fyrir ástarsorg (bls. 80). Guðni Jónsson skrifaði um
Sigríði Guðmundsdóttur í Árnessýslu, en ekki er frá því greint hvers vegna
hún missti vitið: Skyggnigáfa, skrýtin tilsvör og uppátæki einkenndu hana,
en þegar bráði af henni vann hún að ull og var góður starfskraftur (bls. 81).
Að lokum dregur doktorsefni ýmsar ályktanir sem ég ætla hvorki að rekja
né rengja en tek heldur eitt dæmi um það hversu varhugaverðir svona
sagnaþættir eru sem heimildir.
vík ég þá aftur að einari Péturssyni og verða það mín lokaorð. Í handriti
að Sögu Flateyjarhrepps frá því um 1960 greinir Jens Hermannsson frá andláti
einars haustið 1941 og eykur því við að ungur hafi hann heitbundist Ólínu
Andrésdóttur, síðar skáldkonu: „en þegar heimför hans stóð fyrir dyrum og
vitja skyldi hamingju sinnar dundi ógæfan yfir. Hann fékk bréf að heiman
og þær fregnir, að unnustan væri heitbundin öðrum manni. Þetta þoldi ekki
hin öra heita lund. einar brjálaðist og þannig var hann fluttur heim“. Þetta
birtist á prenti árið 1996 og segja útgefendur að vel megi vera að þetta fái
staðist, því Ólína hafi verið í Skáleyjum áður en einar fór til Danmerkur.
ekki sé þó vitað að hún hafi heitbundist öðrum manni og hún giftist aldrei:
„en það mun hafa verið meðan einar var erlendis, að hún varð vinnukona
Guðbrands bónda í Hvítadal, Sturlaugssonar. Guðbrandur var kvæntur en
með honum átti Ólína tvær dætur, hina fyrri árið 1878 og þá hefur einar
andmæli118
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 118