Saga - 2014, Síða 121

sennilega verið ókominn heim“.7 Sem sagt ástarsorg! Sé málið kannað
kemur í ljós að einar var heima við til ársins 1883, sex árum lengur en Ólína,
og fór til kaupmannahafnar haustið 1886. Þar af leiðandi er ekkert að marka
þessa sögusögn. Mörg fleiri dæmi má finna um það hvernig sögugleði
manna brenglar og brjálar atburði fyrri tíðar, og mórallinn er að ekki ber að
taka mark á sagnaþáttum nema að vel athuguðu og vandlega yfirveguðu
máli.
jörgen l. pind
Hér verður einkum vikið að fjórum atriðum: Meðferð og túlkun manntala,
hugmyndum um sakhæfi, stofnun geðspítala og sjónarhorni ritgerðar.
I
Manntöl gegna veigamiklu hlutverki í kortlagningu höfundar á aðstæðum
geðveikra á síðari hluta 19. aldar og í byrjun 20. aldar. Á bls. 25–26 í rit-
gerðinni segir:
Hér á eftir er ætlunin að skoða manntölin á árabilinu 1845–1910 og
meta hvernig félagshópur geðveikir voru. Hvað varðar manntalið árið
1845 var stuðst við frumgögn manntalsins því nokkuð bar á því að óná-
kvæmni gætti í því hverjir væru taldir geðveikir í þriggja binda útgáfu
manntalsins á vegum ættfræðingafélagsins sem og í vélrituðu afriti á
lestrarsal á Þjóðskjalasafni. Í manntölunum á árabilinu 1850–1890 var
hins vegar stuðst við fyrrnefndar skrár Þjóðskjalasafnsins. einnig voru
frumgögn manntalanna borin saman við skrárnar og reyndust þær
áreiðanlegar. Í manntölunum árin 1901 og 1910 var stuðst við upplýs -
ingar af manntalsvef Þjóðskjalasafnsins.
Hér kemur fram að stuðst hafi verið við frumgögn manntalsins 1845 vegna
ónákvæmni í skrám sem unnar hafa verið upp úr því; manntalsskrár 1850–
1890 eru sagðar áreiðanlegar á grundvelli samanburðar við frumgögnin, en
ekkert er sagt um áreiðanleika manntalsskránna frá 1901 til 1910. en hvernig
var áreiðanleiki manntalanna 1850 til 1890 metinn? Hversu ítarlegur var
samanburðurinn við frumgögnin? og hefði ekki verið rétt að víkja einhverj-
andmæli 119
7 Eylenda II. Æviskrár og saga Flateyjarhrepps. Ritstj. Þorsteinn Jónsson (Reykjavík:
Byggðir og bú 1996), bls. 74. Um einar og bréfasafn hans, sjá greinar mínar
„Skrifað úr Skáleyjum 1882–1886: tuttugu bréf frá foreldrum til einkasonar“,
Árbók Barðastrandarsýslu 2012, bls. 122–154, og „Systur skrifa. Bréf Maríu og
Svanborgar Pétursdætra frá Skáleyjum til einars bróður síns árin 1883–1885“,
Árbók Barðastrandarsýslu 2013, bls. 89–117.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 119