Saga - 2017, Blaðsíða 83

þeirra. Þessi hópaskipting er ekki klippt og skorin því siðfár er alltaf
háð samþykki almennings. Ein kenning útilokar því ekki aðra.94
Atburðurinn sem olli siðfárinu sem hér um ræðir, hernámið,
hafði þau ofuráhrif á íslenskt samfélag að segja má að allar kenning-
arnar eigi við að einhverju leyti. Enda eru flestir sammála um að
varla hafi nokkur atburður á tuttugustu öld umturnað íslensku sam-
félagi jafnrækilega og hernámið. Því liggur í augum uppi að fólk úr
öllum stéttum þjóðfélagsins hlýtur að hafa verið uggandi yfir fram -
tíð litla eyríkisins andspænis hersetu milljónaþjóða. Hernáminu
fylgdu miklar samfélagsbreytingar sem jafnframt flýttu fyrir þeim
breytingum sem þegar voru komnar af stað. Það var því margt í
samfélaginu sem gjörbreyttist á stuttum tíma.
Þegar rýnt er í orðræðu siðapostulanna má oft greina ugg yfir sam-
félagsbreytingum, og þeim ótta er fundinn staður innan ímyndarinnar
um ástandsstúlkuna. Vitnisburður ástandsnefndarinnar um hnign -
andi heimilismenningu, sem innrætt hefði þjóðinni góða siði en væri
nú á hröðu undanhaldi, er gott dæmi um hvernig snöggar breytingar
geta vakið ótta. Í stað þess að menn litu á breytingar sem eðlilega þró-
un örlaði á aðskilnaðarkvíða og hræðslu þeirra við að glata menning-
arlegum verðmætum. Í rauninni má finna fjölmörg um álita- og hita-
málum fimmta áratugarins stað innan ímyndar innar um ástandsstúlk-
una. Herdís Helgadóttir fjallar stuttlega um það í bók sinni hversu
gríðar leg lífskjarabót Bretaþvotturinn var fyrir verkakonur, sem gátu
í sumum tilfellum unnið sér inn árslaun á viku.95 Fátækar konur, sem
lítið þekktu annað en baslið, gátu skyndilega þénað vel, átt umfram-
tekjur og leyft sér ýmsan munað sem ekki var áður á færi þeirra, svo
sem frístundir og neyslu umfram það sem nauðsynlegt var, til dæmis
skemmtanir og tískuvörur. Túlka mætti eindregna andúð valdakarla
á borð við Agnar kofoed-Hansen og Vilmund Jónsson á Bretaþvott-
inum sem stéttaátök þar sem hópur fólks, sem á grundvelli kyns og
stéttar hafði haft fábreytta og illa launaða atvinnumöguleika, fékk
skyndilega tækifæri til að brjótast undan oki hefðarinnar.96 Enda er
hafdís erla hafsteinsdóttir82
94 Goode og Ben-yehuda, Moral Panics, bls. 124–141.
95 Herdís Helgadóttir, Úr fjötrum, bls. 119–120.
96 Afstaða Vilmundar vekur ýmsar spurningar sem ekki verður svarað hér. Hann
var Alþýðuflokksmaður og umbótasinni hvað varðar t.d. fóstureyðingar og
getnaðarvarnir. Siðfár eru aftur á móti þess eðlis að þau fá einstaklinga til að
taka öfgafulla afstöðu í málum sem þeir hefðu líklega metið öðruvísi undir
undir öðrum kringumstæðum.
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 82