Saga - 2017, Blaðsíða 209

þar með leggja nánari grunn að umfjöllun síðar í ritinu. Nú er ekkert nýtt að
rekja tilurð þjóðernishyggju og áhrif hennar, hvernig hugmyndin um þjóð
verður til og þroskast og þróast á ofanverðri átjándu öld og á nítjándu öld.
En hugmyndaheimur Fiskes verður ekki skýrður til fulls nema með því að
fjalla nánar um þjóðernishyggju og helstu einkenni hennar. Doktorsefnið
nefnir vissulega hugtakið nokkrum sinnum, án þess þó að greina það eða
fjalla nánar um það og hyllist fremur til að nota hugtökin götisisma (goth-
icism) og skandínavisma, sem eru þó fremur eins og angar út frá þjóðernis-
hyggjunni þótt rætur þeirra séu vissulega einnig eldri. Doktorsefni segir
þannig: „Þjóðernisstefnan var í hávegum höfð og skandinavíska hreyfingin
var eins og angi út úr henni“ (bls. 56). Sá sem þetta ritar veltir því þess
vegna fyrir sér hvers vegna höfundur setur þessar áherslur. Hér hefði einnig
verið æskilegt að draga skýrar inn nokkur meginatriði þeirra hugmynda
sem fylgdu rómantíkinni og höfðu svo mikil áhrif á viðhorf til Íslands, ekki
síst hugmyndina um hið ógnfagra, the sublime. Fiske var mikill aðdáandi
Carlyles og hvar ef ekki þar birtast einmitt slíkar hugmyndir?
Doktorsefnið fjallar um allmargar ferðabækur í verki sínu til þess að
sýna fram á þau viðhorf sem þar birtast; flestar þeirra hefur Fiske trúlega
lesið en þau rit sem doktorsefni ræðir eru útgefin á aldarskeiði, frá miðri
átjándu öld til miðrar nítjándu aldar. Sú umfjöllun er vissulega þörf til þess
að átta sig á því umhverfi sem umlukti hann; hér vil ég þó geta þess að vafa-
samt er að gera grein fyrir Stanley-leiðangrinum frá 1789 í þessu samhengi.
Dagbækurnar úr leiðangrinum voru ekki gefnar út fyrr en á áttunda áratug
tuttugustu aldar, eins og reyndar kemur fram í neðanmálsgrein, og því
hefur Fiske ekki haft mikið af þeim að segja.
Í sambandi við þessa umfjöllun tel ég að mun meira hefði mátt vinna úr
efninu og draga fram meginatriði fremur en að rekja hverja bók fyrir sig sem
Fiske gæti hafa kynnt sér og þau viðhorf sem þar koma fram. Með slíkri
úrvinnslu hefði mátt draga fram hvernig viðhorf til Íslands breyttust smám
saman í þessum ritum eftir því sem tímar liðu, frá því að vera staður handan
hins byggilega heims í að verða heilög eyja í norðri eða eins konar safn þar
sem enn mætti sjá upprunalega lífshætti fólks af germönskum stofni sem
stæði á sama menningargrunni og m.a. Englendingar og margir Banda ríkja -
menn. Doktorsefni talar í þessu samhengi um ást Fiskes á landi og þjóð (bls.
2) og hana má til sanns vegar færa. Það sem hann elskar sennilega er einmitt
þessi hugmynd um heilögu eyjuna í norðri. Hér hefði ég óskað eftir því að
sjá meiri úrvinnslu fremur en að rakin séu dæmi sem geta verið nokkuð
svipuð, fyrir utan að dæmi frá miðri sextándu öld eiga ekki heima í þessari
umfjöllun.
Forvitnilegt hefði einnig verið að sjá hvort Fiske hafi líka kynnt sér bæk-
ur um Ísland sem voru neikvæðar og jafnvel fjandsamlegar því að þær voru
sannarlega líka til, t.d. bók Johns Barrow um Ísland frá því á fjórða áratug
nítjándu aldar, rit Idu Pfeiffer frá því um miðja öldina og verk land-
andmæli208
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 208