Fréttablaðið - 20.01.2022, Blaðsíða 10

Hækkun stýrivaxta og
aðrar aðgerðir sem
Seðlabankinn hefur
gripið til eru líklegar til
að hafa kælandi áhrif
þegar fram líða stundir.
Una Jónsdóttir, hagfræðingur hjá
Landsbankanum
Það er alvarlegt þegar
grunnþörf fólks fyrir
íbúðir er ekki mætt.
Afleiðingin hefur verið
mikil hækkun á verði
íbúða, aukin verðbólga
og hærri vextir.
Ingólfur Bender, aðalhagfræð-
ingur Samtaka iðnaðarins
Á árinu 2021 urðu þau
tíðindi að fimm vísi-
sjóðir voru stofnaðir
með myndarlegt
fjármagn til þess að
styðja við fyrirtæki
sem byggja á hugviti.
Það er mikið umbreytingarskeið
fram undan í íslensku efnahagslífi.
Fjórða stoðin sem byggir á hug-
viti er loks að vaxa úr grasi og mun
taka meira til sín ár frá ári. Hingað
til hefur áhættufjármagn skort til
þess að hugverkageirinn hafi náð
að skjóta almennilegum rótum.
Á árinu 2021 urðu þau tíðindi
að fimm vísisjóðir voru stofnaðir
með myndarlegt fjármagn til þess
að styðja við fyrirtæki sem byggja á
hugviti. Samtals söfnuðu sjóðirnir
yfir 40 milljörðum, mestur pening-
urinn kemur frá íslenskum lífeyris-
sjóðum en þess má geta að Evrópski
fjárfestingasjóðurinn, sem er stærsti
sjóður í Evrópu, fjárfesti í íslenskum
sjóði í fyrsta skipti.
Þetta mikla fjármagn sem er
ey rnamerkt f y rirtækjum sem
byggja á hugverkum eru tímamót.
Það eru nánast vikulegar fréttir af
fyrirtækjum sem hafa safnað fjár-
magni. Að jafnaði hafa fyrirtækin
safnað myndarlegum fjármunum
sem gerir þeim kleift að keppa á
alþjóðlegum markaði.
Fyrirtæki sem byggja á hugviti
geta vaxið hratt á skömmum tíma,
nýleg dæmi eru til dæmis Control-
ant og Kerecis.
Mikil samkeppni hefur myndast
um sérhæft starfsfólk og það mun
myndast þörf fyrir nýja sérfræði-
þekkingu. Það eiga eftir að myndast
nýjar hliðargreinar og afleidd tæki-
færi.
Íslenska hagkerfið hefur verið
auðlindadrifið, byggst á gjöfulum
miðum, orkuríkri náttúru og nátt-
úrufegurð. Það er áríðandi að inn-
viðir séu þannig að þessi fyrir-
tæki nái að blómstra. Byggja upp
þekkingu, tengingar við alþjóðlegt
umhverfi og skilning á þessum nýja
veruleika í íslensku atvinnulífi. n
Fjárfestingar í íslensku hugviti
Ingi Björn
Sigurðsson,
framkvæmda-
stjóri Brum
Funding
magdalena@frettabladid.is
Snorri Jakobsson, greinandi hjá
Jakobsson Capital, segir það fyrst
og fremst vera húsnæðismarkaðinn
sem keyri verðbólguna áfram.
„Það er erfitt að átta sig á því af
hverju menn kveina yfir því að
vextir séu að hækka því það er fyrst
og fremst húsnæðismarkaðurinn
sem hefur áhrif á verðbólguna um
þessar mundir og hærra vaxtastig
kælir fasteignamarkaðinn,“ segir
Snorri og bætir við að þar sem
greiðslubyrðin sé yfirleitt léttust á
verðtryggðu lánunum bitni há verð-
bólga helst á umbjóðendum verka-
lýðsfélaganna.
Forystumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar hafa lýst því yfir að þeir
muni sækja hverja einustu krónu
sem heimilin hafa greitt í kjöl-
far vaxtahækkana Seðlabankans.
Snorri segir að sú þróun lofi ekki
góðu. „Seðlabankinn á að vera
sjálfstæður og það gagnast engum
í raun og veru svo mikil hækkun
á fasteignaverði. Því er eðlilegt að
Seðlabankinn kæli markaðinn. Það
þjónar heldur ekki umbjóðendum
verkalýðsfélaganna að fasteignaverð
hækki. En þetta er einnig spurning
um gengisstöðugleika. Ef vaxtastig
er lágt þá er líklegra að krónan veik-
ist og verðbólgan verði há. Land sem
er með háa verðbólgu er með gjald-
miðla sem veikjast, getum tekið
Tyrkland sem dæmi. Það þjónar
ekki hagsmunum umbjóðenda
verkalýðsfélaganna að við séum
með veika krónu og lága stýrivexti.
Viljum við að íslenska krónan tapi
40% af verðgildi sínu eins og tyrk-
neska líran þar sem vöxtum hefur
verið haldið niðri með handafli?“ n
Þróun sem lofar bara alls ekki góðu
Snorri Jakobs-
son, greinandi
hjá Jakobsson
Capital
Aðalhagfræðingur Samtaka
iðnaðarins segir að ljóst sé að
byggja þurfi töluvert meira
en nú sé gert. Hagfræðingur
hjá Landsbankanum segir
gögn benda til að fasteigna-
markaðurinn sé að róast.
magdalena@frettabladid.is
Árshækkun íbúðaverðs mældist
15,2 prósent á landinu öllu í nóv-
ember og í þeim mánuði seldust
43,6 prósent allra íbúða yfir ásettu
verði. Þetta er meðal þess sem fram
kemur í mánaðarskýrslu Húsnæðis-
og mannvirkjastofnunar sem kom
út á dögunum.
Ingólfur Bender, aðalhagfræð-
ingur Samtaka iðnaðarins, segir að
skortur á íbúðum í sölu sé alvarlegt
vandamál. „Hillurnar eru nánast
tómar. Það hefur dregið verulega úr
íbúðum í sölu á sama tíma og eftir-
spurn hefur verið mikil. Íbúðaupp-
bygging snýst um fólk og þarfir
þess. Það er alvarlegt þegar grunn-
þörf fólks fyrir íbúðir er ekki mætt.
Afleiðingin hefur verið mikil hækk-
un á verði íbúða, aukin verðbólga og
hærri vextir,“ segir Ingólfur og bætir
við að afleiðingar þess muni sjást í
hækkandi kaupverði íbúða þar sem
fjöldi seljist á yfirverði.
„Fram kemur einnig í skýrslunni
að greiðslubyrði óverðtryggðra lána
hefur hækkað umtalsvert sem er
afleiðing af hækkandi vöxtum en
Seðlabankinn hefur hækkað vexti
talsvert hratt undanfarið samhliða
þrálátri verðbólgu yfir markmiði
bankans sem að stórum hluta er til
komin vegna hækkunar húsnæðis-
verðs.“
Una Jónsdóttir, hagfræðingur
hjá Landsbankanum, segir að gögn
um seldar íbúðir bendi til að fast-
eignamarkaðurinn sé að róast eftir
miklar hækkanir á undanförnum
misserum. „Hækkun stýrivaxta og
aðrar aðgerðir sem Seðlabankinn
hefur gripið til eru líklegar til að
hafa kælandi áhrif þegar fram líða
stundir,“ segir Una og bætir við að
það sem hafi helst vakið athygli
hennar í skýrslu Húsnæðis- og
mannvirkjastofnunar sé hversu hátt
hlutfall íbúða seljist enn yfir ásettu
verði og það bendi til þess að enn sé
mikill eftirspurnarþrýstingur.
Kári S. Friðriksson, hagfræðingur
hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofn-
un, segir að ástæðan fyrir þessari
miklu eftirspurn sé fyrst og fremst
lágt vaxtastig.
„Þrátt fyrir vaxtahækkanir frá því
í vor eru breytilegir óverðtryggðir
vextir á íbúðalánum nokkuð lægri
en verðbólga sem gerir það að verk-
um að það er óvenju gott að skulda.
Þótt óverðtryggðir íbúðalánsvextir
hafi hækkað úr 3,4 prósentum í 4,2
prósent á undanförnu ári eru þeir
samt lægri en þeir höfðu nokkurn
tímann verið fyrir árið 2020.“
Ingólfur bætir við að ástæður
fyrir slæmri stöðu á íbúðamarkaði
sé að finna bæði á framboðs- og
eftirspurnarhliðinni. „Þetta er
samspil þátta á framboðs- og eftir-
spurnarhlið íbúðamarkaðarins. Á
framboðshliðinni hefur íbúðum
í byggingu fækkað umtalsvert. Þá
þróun fórum við að sjá fyrir strax
undir lok árs 2019 í talningu Sam-
taka iðnaðarins sem framkvæmd er
tvisvar á ári. Voru íbúðir í byggingu
í september síðastliðnum til dæmis
rétt tæplega 3.400 samanborið við
tæplega 5.000 íbúðir í september
2019.“
Hann bætir við að á eftirspurnar-
hliðinni hafi verið vöxtur vegna
ýmissa þátta.
„Á eftirspurnarhliðinni hefur
verið vöxtur vegna lágra vaxta,
fólksfjölgunar, kaupmáttarvaxtar
og breyttra íbúðaþarfa vegna Covid-
19 faraldursins. Ljóst er að litið
til framtíðar er eftirspurnin enn
talsvert sterk. Hefur Húsnæðis- og
mannvirkjastofnun til dæmis metið
það svo að byggja þurfi 30 þúsund
íbúðir á þessum áratug og það sé
framhlaðið þannig að það þarf um
3.500 á ári næstu árin. Við erum að
sjá mikla fólksfjölgun nú í landinu
samhliða uppsveiflunni í hagkerf-
inu. Aukinn fólksfjöldi krefst aukins
fjölda íbúða sem mæti þörfum íbúa.
Það er verkefnið litið til næstu ára.“
Una bendir þó á að það sé jákvætt
hversu hátt hlutfall fyrstu kaup-
enda sé. „Hlutfall fyrstu kaupenda
er hærra en við höfum séð áður. En
verð hefur hækkað talsvert og má
rekja það til nokkurra þátta. Fyrir
það fyrsta lækkuðu vextir sem við-
bragð við faraldrinum. Það varð til
þess að vextir á íbúðalánum lækk-
uðu og ódýrara varð að fjármagna
íbúðakaup. Samkomutakmarkanir
höfðu það einnig í för með sér að
neyslumöguleikar urðu takmarkað-
ir og sparnaður margra og þar með
kaupgeta jókst. Þetta varð til þess að
eftirspurn jókst eftir íbúðarhúsnæði
til kaupa og þar með hækkaði verð.“
Aðspurð hvort hún telji að staðan
muni batna segir hún að hún búist
við því. „Það er líklegt að staðan
batni þegar fram líða stundir og
daglegt líf kemst í sama horf og var
fyrir faraldur, auk þess sem vaxta-
hækkanir Seðlabankans eru lík-
legar til þess að slá á eftirspurn. Svo
þurfum við einnig að sjá jafna og
stöðuga íbúðauppbyggingu.“
Ingólfur segir að til þess að staðan
batni sé ljóst að það þurfi að byggja
meira. „Það er ljóst að við þurfum að
byggja meira. Við þurfum sveigjan-
leika til að bregðast við svona stöðu.
Skapa verður nægjanlegt framboð
húsnæðis til að mæta þörfum íbúa
landsins. Það þarf aukið framboð á
lóðum, sem er á ábyrgð sveitarfélag-
anna. Ráðast þarf í nauðsynlegar
breytingar í skipulagsmálum og
umhverfi byggingarmála. Tryggja
verður stöðuga íbúðauppbyggingu
þar sem dregið er úr sveiflum í bygg-
ingariðnaði.“
Kári tekur í sama streng um að
byggja þurfi meira. „Til lengri tíma
þarf að tryggja að hægt sé að byggja
bæði nægilegt magn og nógu ódýrt
til þess að það geti dregið úr fast-
eignaverðshækkunum. Ef lóðafram-
boð er takmarkað þá geta annað
hvort byggingaraðilar eða opinberir
aðilar tekið stærri part af ágóðanum
sem fæst við að byggja. Þá þarf að
passa að tegund úthlutaðra lóða,
regluverk og öll opinber umgjörð
sé með þeim hætti að hægt sé að
byggja ódýrt. Útlit er fyrir að Íslend-
ingum muni fjölga hratt og á sama
tíma eru fjölskyldur að minnka.“ n
Segir skort á íbúðum í sölu alvarlegt vandamál
Hagfræðingur
hjá Húsnæðis-
og mannvirkja-
stofnun segir
að ástæðan
fyrir mikilli
eftirspurn sé
fyrst og fremst
lágt vaxtastig.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ANTON BRINK
MARKAÐURINN FRÉTTABLAÐIÐ 20. janúar 2022 FIMMTUDAGUR