Úrval - 01.06.1954, Blaðsíða 41

SKOÐIÐ AKURSINS LILJUGRÖS'
39
og þurrt lokast þær næstum,
svo að útgufunin verði ekki of
mikil og laufið skrælni. Aldrei
lokast þær þó alveg, því að þá
mundi laufið kafna. Þegar hol-
urnar eru víðastar, er öndunin
örust og grózkan mest.
Holurnar á laufinu, jafnvel
efst í trjátoppnum, stuðla að því
að lyfta vatninu frá rótinni upp
í tréð. Útgufunin í gegnum þær
skapar að nokkru leyti tómrúm
í frumunum, sem sogar til sín
vökva frá næstu frumum, og
þannig flytjast þessi sogáhrif
frá frumu til frumu, alveg nið-
ur í rót. Þessi sogkraftur,
samfara hárpípukrafti, eins
og við þekkjum hann þegar við
dýfum sykurmola í vökva, halda
við stöðugum vökvastraumi upp
eftir trénu, upp í 30—40 metra
hæð ef svo ber undir.
Á sama tíma fer á efra borði
laufblaðsins fram starfsemi, sem
er undirstaða alls lífs á jörð-
inni. í rnilljónir ára hefur lauf-
blaðið beizlað sólarorkuna til
þess að knýja mesta iðjuver
jarðarinnar. 1 því iðjuveri snýst
ekkert hjól og enginn reykur
eitrar andrúmsloftið kringum
það; þvert á móti, laufblöðin
hreinsa andrúmsloftið. Vélarnar
í þessari laufblaðaverksmiðju —
sem auðvitað starfar fyrst og
fremst í þágu trésins sjálfs —
er hið græna efni í blöðunum,
sem nefnist klórófyTl, eða blað-
græna. Með aðstoð blaðgræn-
unnar getur laufblaðið beizlað
hluta af því steypiflóði atóm-
orku, sem hellist yfir jörðina frá
sólinni.
Þegar ein ljóseind (fótóna)
rekst á blaðgrænuna í laufblað-
inu, hleðst hún orku. Með hjálp
þessarar orku klýfur blaðgræn-
an í sundur sameindir vatnsins,
sem eru gerðar úr tveim vetnis-
atómum og einu súrefnisatómi
(skrifað á merkjamáli efnafræð-
innar H20), og kolsýrunnar, sem
gerð er úr einu kolefnisatómi
og tveim súrefnisatómum (C02),
en vatn og kolsýru tekur blaðið
til sín úr lof tinu. Ennf remur not-
ar blaðgrænan sólarorkuna til
að gera ný efnasambönd úr hin-
um klofnu sameindum vatns og
kolsýru: sykur og kolvetni, sem
eru grundvallarnæringarefni
allra lifandi vera. Af því að blað-
ið notar ljóseindir (fótónur) til
að byggja upp þessi næringar-
efni, er þessi efnabreyting köll-
uð á alþjóðamáli photosynthesis.
Allar dagstundir eru öll laufblöð
á jörðinni önnum kafin við þessa
iðju.
Engan skal því undra, þó að
blaðgrænan hafi stundum verið
kölluð hið græna blóð heimsins.
Blaðgrænan er samansett af ör-
smáum, kringlóttum plötum,
sem geta, eins og rauðu blóð-
komin í blóðinu, hreyft sig næst-
um eins og þau lifi sjálfstæðu
lífi. Þegar sólin er of sterk, geta
þau snúið röndinni upp eða leit-
að dýpra inn í frumuna. Þegar
loft er þungbúið, geta þær snúið
flötu hliðinni móti sólu og leitað
upp að ytra borði frumunnar,