Úrval - 01.06.1954, Blaðsíða 72

70
ÚRVAL
upp árið 1861. Þeir bræður
blönduðu saman ammoníaki og
salti í stórum geymi og leiddu
kolsýru í gegnum blönduna. Við
það mynduðu natríum, kolefni
og súrefni ný efnasambönd:
natron og sóda. Með þessari að-
ferð varð framleiðsla á þessum
tveim þýðingarmiklu efnum ör-
ugg og ótrúlega ódýr.
Meginkostur aðferðarinn-
ar er sá, að ammoníakinu, sem
er tiltölulega dýrt, er hægt að
ná aftur og nota það að nýju.
Og efnin sem fást, einkum sód-
inn, eru mjög mikilvægur þátt-
ur í margvíslegri iðnaðarfram-
leiðslu, t. d. í framleiðslu glers,
pappírs o. fl. Þvottasódi, sem er
ódýrasta þvottaefni sem til er,
er ekki annað en stórir sóda-
kristallar og vatn.
Hin aðferðin við hagnýtingu
salts í þágu iðnaðar er flókn-
ari, en gefur hinsvegar af sér
fjölbreyttari efni til iðnaðar.
Hinn mikli brezki efnafræðing-
ur Sir Humphry Davy lagði
grundvöllinn að henni fyrir
nærri 150 árum. Davy uppgötv-
aði, að með því að leiða raf-
magn í gegnum upplausn efnis,
sem natríum var í, mátti kljúfa
efnið í frumefni sín. Þetta er
kallað electrolysis (rafgrein-
ing). Rafgreining salts er nú
orðið byrjunarstig framleiðslu
þúsunda hagnýtra efna.
Rafgreining saltvatns klýfur
það í þrjú meginefni: natríum,
klór og vítissóda. Vítissóda
þekkja flestir sem sterkt
hreinsunarefni. En hann er
miklu þýðingarmeiri sem efni í
ýmsum iðnaðarvarningi.
Loðfeldurinn, flókinn eða
stráið, sem prýðir höfuð tízku-
dömunnar, þurfti fyrst að bað-
ast í vítissódaupplausn áður en
hattasaumarinn gat saumað
hattinn. Húðin, sem skórnir yð-
ar eru gerðir úr og ullin í föt-
unum yðar hlaut sömu með-
ferð.
Bómullin í nærfötunum yðar
var styrkt (mercerized) með
því að dýfa henni í vítissóda-
upplausn. Rayon er framleitt
úr beðmi (cellulose) og vítis-
sóda. Og fyrsta stigið í fram-
leiðslu plastsins, sem er í töl-
unum á fötunum yðar, var að
blanda koltjöruefni saman við
vítissóda. Þessi blanda, en öðru-
vísi meðfarin, er einnig uppi-
staðan í þeim litarefnum, sem
fatnaður er litaður úr.
Vítissódinn er notaður á ótal
öðrum sviðum, svo sem við
framleiðslu lyfja, sprengiefna,
sápu, pappírs o. fl.
Klór, annað efnið sem fæst
við rafgreiningu saltvatns,
er enn algengara í nútímaiðn-
aði. Ögn af þessari grængulu
lofttegund nægir til að drepa
mann, en hún hefur líka án efa
forðað þúsundum manna frá
dauða, því að hún hefur átt
mestan þátt í að útrýma tauga-
veikinni. Þegar taugaveikin lék
lausum hala, var drykkjarvatn-
ið aðalsmitberinn, en nú er
drykkjarvatn, allsstaðar þar