Úrval - 01.12.1958, Blaðsíða 15

SKUGGAR GUÐANNA
ÚRVAL
Júlíu“ og frá „Ödipus Rex“.
Aðfinnslur mínar eru þær, að
leiklist vor fjallar eingöngu um
tilfinningar. Þar sem foreldr-
arnir standa, endar heimurinn,
og þar sem sonurinn stendur
ætti heimurinn að byrja, en það
getur hann ekki vegna þess að
annað hvort er sonurinn orðinn
ónýtur til ásta, eða gerir upp-
reisn, eða strýkur, sem algeng-
ara er. Hvað er athugavert við
þetta? Er þetta ekki alltaf að
ske? Það hlýtur svo að vera,
annars myndu ekki svona mörg
leikritaskáld endurtaka temað
svona oft, og það myndi ekki
vera miklum hluta leikhúsgesta
jafnhugtækt og það bersýni-
lega er.
Það er sem sé ekkert athuga-
vert við viðfangsefnið sjálft,
heldur er gallinn sá, að það
megnar ekki að opna sýn til
hinztu raka, til upphafs síns.
Staðreynd þess er ekki einung-
is erfiðleikar barnanna og jafn-
vel ekki gjaldþrot hins siðferði-
lega áhrifavalds foreldranna,
heldur einnig sameiginlegt hug-
boð þeirra um einhver önnur
dulin rök er bak við liggi. Þótt
ekki sé nema vegna þess hve
viðfangsefni þetta er áleitið, má
með fullum rétt segja, að fyr-
irbrigðið sé almennt félagslegt
vandamál. Þessvegna er rétt og
skylt á þessu stigi málsins að
benda á, að það fyrirheit um
víðari sýn og listræna fullkomn-
un sem þessi leikrit búa yfir
rætist ekki. Og það sem meira
máli skiptir: það leynist í þess-
ari takmörkun vísir að úrkynj-
un, þverrandi geta til að spanna
allan heiminn á sviðinu og skaka
hann að grunni, en það er ein-
mitt hið sögulega hlutverk mik-
illar leiklistar. Ástand vort held-
ur áfram að vera leyndardóm-
ur, en vér vitum þó miklu meira
um það en það sem fram kemur
á sviðinu.
Það sem ég bið um er ekki
nýtt. heldur jafngamalt grískri
leiklist. Þegar Tjekov lætur
Vershinin — og margar aðrar
persónur í leikritum sínum —
klæða holdi þau félagslegu
vandamál sem leikritið hefur
dregið fram í dagsljósið, er hann
einungis að fylgja þeirri
gömlu, stórbrotnu hefð sem
tefldi fram listinni til þess að
kryfja til mergjar spurninguna
um framtíð mannkynsins. Það
eru vér sem erum breytinga-
mennirnir, þegar vér látum hjá
líða að endurspegla á leiksvið-
um vorum vitundarsvið, sem
er að minnsta kosti eins stórt
og það sem algengt er í lífi voru
utan sviðs.
Vissulega bið ég þess, að
heimurinn sé leiddur inn á svið-
ið til að samsamast fjölskyldu
þess, en það er beiðni leikrita-
skálds, sem er að leitast við
að efla áhrifavald leikrita sinna
og leikhúsa. Það er til dæmis
frá leikrænu sjónarmiði eitt-
hvað bogið við það þegar leik-
húsgestir geta horft á leikrit
um meðferð nazista á hópi Gyð-
13