Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 50

50
VÍSIR
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
Búnaðarþingið 1937
(á hundrað ára afmæli búnaðarsamtakanna á Islandi).
erfitt. Eldgos (Dyngjufjöll
1875) og landskjálftar (Suð-
urland 1896) ollu stórtjóni. Á
þessum árum og að nokkru
leyti sem afleiðing þessara harð-
inda, hófust Ameríkuferðir í al-
gleymingi, svo að við landauðn
lá í sumum sveitum. Við þá bú-
skaparhætti, sem þá tíðkuðust,
var heldur tæpast rúm fyrir
fleira fólk í sveitum. Og þar
sem ekki voru aðrir atvinnu-
vegir að hverfa til, var sú leið
í raun og veru ein opin, að
hverfa af landi burt, fyrir það
fólk, er ekki virtist vera pláss
fyrir í sveitinn þá.
Timabil þetta er þó á ýmsan
hátt hið merkilegasta í þróun-
arsögu landbúnaðarins. Vmsar
félagsmálahreyfingar og stofn-
anir hefja þá starf í þágu land-
búnaðarins, sem síðar hafa haft
mikilvæg áhrif. Skal hér stikl-
að á nokkrum atriðum varð-
andi landbúnaðinn.
Þá ber fyrst að nefna stofn-
un búnaðarskólanna fjögra (í
Ólafsdal 1880, að Hólum 1882,
að Eiðum 1883, að Hvanneyri
1889). Búnaðarfélög sveitanna
færast mjög í aukana. Hreppa-
búnaðarfélögum fer fjölgandi
mjög ört milli 1880 og 1890.
Stendur það að nokkru leyti i
sambandi við lítilsháttar fjár-
framlög úr ríkissjóði til þeirra.
Aldamótaárið eru hreppabún-
aðarfélögin orðin 105 eða kom-
in í meira en annan hvern
hrepp. Alstaðar, þar sem þau
voru stofnuð, hófst vakning til
umbóta, en lítið eða ekkert gert
í öðrum sveitum. Breytingar á
húskaparháttum voru að vísu
smáar. Og einkum í þvi fólgn-
ar, að betri handverkfæri feng-
ust til starfa, svo sem undir-
ristuspaðar, skóflur, kvíslar og
fleiri slík tæki. Notkun plóga
og herfa útbreiddist nokkuð,
einkum frá ólafsdalsskólanum,
þar sem hinn mikli brautryðj-
andi, Torfi Bjarnason, lét smíða
ýmis landbúnaðarverkfæri um
aldarfjórðungsskeið. Fyrstu
heyvinnuvélarnar (sláttuvél
og rakstrarvél) komu til lands-
ins 1894. Fyrsta skilvindan ári
síðar og fleira mætti telja.
Búnaðarfélag Suðuramtsins
stærri, sem treystu sér til að
standa straum af kostnaði við
ræktunarstörfin. En þó varð af
þessu gott gagn í Sunnlend-
ingafjórðungi, þar sem félagið
starfaði.
Fyrsta kaupfélag landsins var
stofnað 1882 (Kaupfélag Þing-
eyinga). 1 kjölfar þess komu
brátt allmörg fleiri. Kaupfélög-
in unnu strax að bættri vöru-
vöndun á útflutningsvörum
landbúnaðarins og höfðu á
þann hátt strax í byrjun mikil
áhrif til hagsbóta fyrir land-
búnaðinn.
Þegar Alþingi fékk löggjafar-
vald og afgreiddi f járlög fór það
að veita fé til eflingar búnaði.
Fyrstu árin nam þessi upphæð
árlega 2400 krónum, en síðustu
ár aldarinnar 20.000 krónum.
Nokkuð af þessu fé rann beint
til hreppabúnaðarfélaganna, en
að öðru leyti til búnaðarskóla
og ýmissa fleiri aðgerða. Þetta
var svo lítið fé, að þess var ekki
að vænta, að veruleg spor sæ-
ust eftir. Framfarir voru held-
Bændaskólinn á Hvanneyri.
starfaði með vaxandi krafti
þennan aldarfjórðung. Hafði fé-
lagið í þjónustu sinni ávallt
fleiri eða færri umferðabúfræð-
inga, sem unnu að jarðabótum
hjá bændum. Að almennum not-
um kom þetta ekkir vegna þess
að einungis var unnið hjá fá-
um bændum og þá helzt hinum
ur ekki stórstígar, þó munaði
nokkru fram á leið. Skulu hér
loks nefndar nokkrar tölur til
skýringar.
Túnastærð á öllu landinu
1885 var talin 9.9 þús. ha., en
16.9 hús. ha. árið 1900. Fyrri
talan er allt of lág, en sú síð-
ari nær lagi. Nýyrkja hefir þvi
nær engin verið þennan tima,
svo að túnin hafa lítið stækk-
að, en sléttaðir hafa verið frá
1875 til aldamóta ca. 2000 ha.,
að vísu ekki mikið, en sýnir þó
allríka viðleitni til umbóta.
Girðingar þetta sama árabil
voru gerðar um 1200 km. að
lengd, aðallega grjót og torf-
garðar.
Um aldamótin er töðumagnið
orðið um 500 þús. hestar, en
úthey um 1 milljón hestar.
Kartöfluuppskeran er talin um
15 þús. hkg. Aldamótaárið er
sauðfénaður talinn 470 þúsund,
nautpeningur 24 þúsund og
hross 42 þúsund. Þá var tala
landsmanna 78470. Talið var,
að 51 % lifðu af landbúnaði, eða
um 40 þús. manns. Fólk hafði
fækkað talsvert við landbúnað-
arstörf frá 1874, en framleiðsl-
an aukizt nokkuð.
III.
Um og eftir aldamótin síð-
ustu verður vart ýmissa ný-
unga, sem mikilvæg hafa reynzt
fyrir þróunarsögu landbúnað-
arins, þótt áhrifa þess gætti
ekki verulega fyrr en nokkru
síðar. Það, sem sagt er um land-
búnað 1 þessum kafla, á við
tímabilið frá aldamótum og til
1924.
Þá er þess fyrst að geta, að
Búnaðarfélag Islands var stofn-
að 1899, en um leið er Búnaðar-
félag Suðuramtsins lagt niður.
Athuganir um stofnun allsherj-
arfélags, landbúnaðinum til
framdráttar, hafði staðið yfir
um hartnær 30 ár, þótt ekki
kæmist á fyrr en þetta. Merk-
asta nýmælið i lögum Bf. Isl.
var búnaðarþingið, er skipað
skyldi fulltrúum bænda lir öll-
um landshlutum. Á árunum
1903 til 1914 voru búnaðar-
sambönd stofnuð um land allt.
Hreppabúnaðarfélögum fjölgaði
ört fyrsta áratug aldarinnar og
voru 1914 orðin 152. Á styrj-
aldarárunum fækkaði þeim aft-

Bændaskólinn á Hólum.