Vísir - 17.06.1944, Síða 83

VÍSIR — ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
83
HALLGRÍMUR HELGASON:
Vaxtarspor íslenzkrar tónlistar síðan 1874.
Árið 1874 markar stórt spor
í íslenzkri söngsögu, og er það
í fullu samræmi við þann
stjórnmálalega sigur, sem það
ár einnig flutti okkur. Söngfé-
lag, sem kenndi sig við árið
1874, gaf út fyrstu bók eftir ís-
lenzkan böfund, sem fjallaði
uxn þau lögmál listarinnar, sem
hvorlu forystumönnum barok-
timans né fræðslustefnunnar
bafði tekizt að hugfesta með
þjóðinni, svo að lialdgott reynd-
íst og giftudrjúgt. En þelta
sama söngfélag hafði áður á því
herrans ári 1874 kveðið í sig
sannfæringarmóð til þessa ný-
stárlega fyrirtækis með því að
flytja i fyrsta sinn á þjóðhátið-
inni á Þingvöllum núverandi
þjóðsöng okkar, Ó, guð vors
Jands, -öllum liátíðargestum til
ógleymanlegrar ánægju, enda
þótt mjög mörg ár liðu þar til
hann yrði viðurkenndur þjóð-
söngur landsmanna. Raddflokk-
ur sá, sem Iivorttveggja þrelc-
virkið vann, var söngfélagið
Harpa, kór Jónasar Helgasonar
söngkennara.
Bæjarfulltrúasonurinn, siðar
járnsmiðaneminn, Jónas Helga-
son, mun jafnan verða talinn
landa, til Bretlands og til
Bandaríkja Norður-Ameriku,
sem jafn réttháir og jafh skuld-
bundnir aðilar og hinar þjóð-
irnar. Á komandi árum og
jafnvel í náinni framtið munu
íslenzkir ferðamenn á þessum
leiðum fljúga til nágrannalanda
vorra á sama klukkustunda-
fjölda og dagafjölda áður, er
ferðast var með skipum og bezt
gelck. v
Það veltur á miklu fyrir þjóð
vora, að hún sýni hér stórliug
og framsýni, og tryggi sér strax
í byrjun þann sess, sem henni
ber i þessum málum.
Lýðveldi voru er brýn nauð-
syn að tryggja sér markaði og
framleiða útflutningsvörur í
stórum stíl. Á ]ní byggist til-
vera vor, sem menningarríkis.
Flugsamgöngurnar eru orðnar
einskonar slagæðar viðskipt-
ahna. Ef við ekki gerum okkur
þetta ljóst, verðum við ekki
samkeppnisfærir, líkjumst mest
sjúklingi með ol' lágan blóð-
þrýsting. Látum það aldrei
henda, sízt nú.
Lifi hið íslenzka lýðveldi!
í fremstu röð íslenzkra tónlist-
armanna fyrir margra hluta
sakir. Gæddur ágætri söngrödd
tekur hann snemma áslfóstri við
tcmlistina og hagnýtir sér öll
þau kærkomnu tækifæri, sem
honum bjóðast til skilnings-
auka og menntunar í þeim efn-
um; en enda þótt tíðarandinn
hafi þá ekki verið hliðhollur
svo fánýtu fyrirtæki, sem allt
óraunhæft söngföndur hlaut að
vera í augum samborgara hans
í þann mund, þá missti hann
þó aldrei sjónar á fyrirheitnu
marki sínu, án þess þó að láta
það bera sig af leið í sjálfsögðu
undirbúningsstarfi undir hag-
nýta borgaralega vinnn, svo
sem tíðkaðist með millistétt-
inni. Á milli þess er hann lét
steðjann syngja, sótti Jónas til
fiskjar og aflaði heyja að göml-
um og óhjákvæmilegum sið.
Þannig kynntist hann vinnu-
brögðum allrar alþýðu til sjáv-
ar og sveita, og hafði hann því
skapað sér sérstaldega góð
skilyrði til að skilja óskir henn-
ar i viðtæku landnámsstarfi
sínu, er Iiann síðar lióf með ó-
sleitilegri festu og framsýni.
Þannig var gervallur starfs-
kraftur og erfðadugur Jönasar'
runninn beirft úr- skauti is-
lenzkrar lifsiðju frá upphafi Is-
lands byggðar, og því hlaut
Iiann að verða sjálfkjörinn leið-
togi þjóðarinnar um örðugustu
hjalla byrjandi sóknar. Þrált
fyrir fremur skamman náms-
tíma, og stopulan, tókst honum
að öðlast það vegarnesti, sem
reyndist honum ágætur ævi-
foi’ði í fjölþættu uppeldisstarfi
á sviði alþýðutónlistarinnar á Is-
landi. Rammíslenzkur og eðlis-
hreinn niaður á borð við Jónas
varð að snúa sér að grunn-
leggjandi skipulagningarstarfi,
hann hlaut að beina orku sinni
fyrst og fremst að hinni verð-
andi og vaxandi þjóð á breið-
um grundvelli; hann varð að
ná til sem allra flestra og inn-
prenta þeim sínar bjargföstu og
óbifanlegu skoðanir á þjóðlegu
sönglífi. Þannig leitaði sonur al-
þýðunnar uppruna síns og
um leið gróðurreils fyrir sitt
eigið hugðarmál meðal hinna
erjandi vinnufylldnga þænda og
sjómanna, og visasta leiðin inn
I þær bardagasveitir lá eftir ó-
sánum akri æskunnar; börnin
yarð gð gera móttækileg fyrir
þfeim nýja boðskap, sem var að
hefja merki sitt í landinu, og
þau urðu síðan að flytja hann
fram til frekari fullkomnunar.
I þessu augnamiði komu út
hinar þjóðkunnu söngbækur
Jónasar, sem hvert mannsbarn
teygaði i sig eftir margra alda
óslökkvandi löngun; sjóntæk
laglína varð nú i fyrsta sinn
eign almennings eftir skynjun-
arleiðum sjónar, skilnings og
túlkunar. Fyrsti andvari þraut-
reyndra lögmála bærist nú með-
al landsmanna, og eftir hörð
átök og ákafa mótspyrnu frí-
hyggjusinnaðra miðaldasöngv-
ara heppnast þessum skelegga
baráttumanni íslenzkrar nú-
tímasönglistar að knýja fram
óskoraða viðurkenningu á mik-
ilvægi söngsins og reglum hans
i uppeldiskerfi þjóðarinnar.
Þessi viðurkenning hafði verið
sungin út úr hjarta fólksins til
þeirra, sem kvaddir voru til
ákvarðana, svo að engum gat
dulizt, að haldið var á málstaðn-
um af einörðum vilja og á-
kveðnum hug. Fólkið liafði
verið unnið til fylgis við stór-
kostlegt umbótamál, svo að
tryggt var uin afdrif þess, svo
lengi sem forystan hélt við hin-
um þjóðrænu tengslum. Dug-
mestur og tryggastur allra sam-
herja Jónasar var bróðir hans
Ilelgi, sem hérlendis gefur út
hið fyrsta frumsamda sönglaga-
hefti. Fylgdi hann fast fram
málefnum bróður sins, og var
honum styrk stoð í söngfélag-
inu sem árvakur formaður og
kappsamur söngherji. Lagði
hann fram drjúgan skerf til
þess að hugmynd Jónasar um
„þjóðlegt sönglif“ mætti rætast,
og enn standa áminningarorð
lians sem stálhvöss livatning
öllum þeim, er troða vilja liálf-
lagðar brautir þeirra bræðra:
„Það á ekki að setja útlend lög
við íslenzk kvæði, við eigum að
semja lögin sjálfir.“
Með fjölþættri starfsemi sinni
hafa þessir tveir kjörsynir al-
þýðunnar lagt í islenzka frjó-
mold visi að rismikilli alþýðu-
menningu, sem vex upp af rót-
um þeim, þar sem landsins
börn eiga ættarkall silt. Órjúf-
andi bönd sameina þá i dyggi-
legri baráttu, sem liáð er á
ýmsa lund og á liinum marg-
breytilegasta vettvangi að liætti
útgjarnra og framspekinna
noi'ðurlivelsbúa, sem þrungnir
eru ólgandi athafnablóði gunn-
reifra víkinga. Hendi er beint
að hinum ólíkustu verkefnum:
Tálguhnífur rennur í lófa, brú-
arstöplar rísa upp úr iðulcasti
mórauðra jökulfljóta, kjörvið-
ur er lagður i kjöl fislcisæls
veiðiskips, aflinn er þeyttur,
rennibekkur stiginn, sálin lögð
i fiðluna, loftið i orgelið, tón-
arnir í hljóminn. Þannig er liin
víðfeðma sönghreyfing gegn-
slungin atvinnulífi og fram-
leiðsluháttum þjóðarinnar, sam-
runnin fólkinu í starfi þess og
daglegu lífi. Ný liljóðfæri
streyma inn í landið, bæði al-
þýðuhljóðfæri og listliljóðfæri,
og skapa margri ósöngfróðri
fjölskyldu skilyrði til að undir-
búa frelsisvakningu og sjálf-
stæðisbaráttu nýrrar aldar við
þúsundradda fagnaðarklið hins
frjálsborna leiðsögustefs: ís-
land, þig elskum vér.
Tuttugasta öldin gengur í
garð fram borin af einlægum
umbótavilja og framsóknar-
hug. Sönglistin var að vísu enn
ekki nema hálfvaxta förunaut-
ur þjóðarinnar í listrænum
skilningi, en samlagaðist þeim
mun betur liinu alþýðlega
þroskastigi alls þorra manna.
Söngfélögin voru um það bil að
sigrast á hinu fyrsta torgengi
söngstigans, þótt ennþá léki
einskonar ævintýraljómi um
liálfgildings kraftaverk semþað,
að fella hreint saman i söng
fjórradda lag; svo gagnger
liöfðu umskiptin verið frá söng-
tregum niðurlægingartímum
undangenginna alda. Hljóðfær-
unurn fjölgar jafnt og þétt og
er skipað saman í flokka —
liljóðfærasveitir — eins og
söngfélögum í kór. Lúðurþeyt-
arafélög spretta upp sunnan-
lands og norðan, og fyrsta söng-
félag Norðurlands liyggst gera
garðinn frægan með nýgræð-
ingslist sinni á ætlarslóð hinna
fyrstu landnámsmanna og tekst
á hendur frækilega utanför,
ungu lieimalandi listarinnar til
sóma. Jafnframt vaknar áhugi
fyrir sögulegri fortið lands-
manna í sönglegum efnum, og
er nú farið að gefa gaum hin-
um umkomulitlu söngvum og
lagstúfum, sem lifað höfðu
manna á meðal svo lengi sem
lieimildir liermdu, og skrásetja
þá, Bjarni Þopsteinssqn veltir