Vísir - 17.06.1944, Side 89

VlSIR — ÞJÓÐHÁTlÐARBLAÐ
1904 til 1942. I kaupstöðunum
tveimur norðanlands hefir íbúa-
talan sömuleiðis nálega fimm-
faldazt á sama tíma, og er nú
um 7% af íbúatölu alls landsins.
Vöxtur kaupstaðanna austan-
og vestanlands er hins vegar
mun minni, og þeirra gætir sam-
anlagt tiltölulega lítið, eða telja
allir aðeins um 4% íbúa lands-
ins.
Arið 1942 voru auk kaupstað-
anna 26 kauptún og þorp á land-
inu með yfir 300 íbúa. Ibúatala
þeirra var alls 14.4 þús., eða
11,6% þjóðarinnar. I bæjum og
þorpum með yfir 300 íbúa lifa
því nú um tveir af hverjum
þremur landsmanna. Allt þetta
fólk hefir að langmestu leyti
lífsuppeldi sitt af sjávarútvegi,
iðnaði, verzlun og samgöngum.
Af þessum 26 kauptúnum og
þorpum teljast 7 til Sunnlend-
ingaf jórðungs með 4,7 þús. íbúa,
8 til Vestfirðingafjórðungs með
3,5 þús. ibúa, 8 til Norðlend-
ingafjórðungs með 4,5 þús. íbúa
og þrjú til Austfirðingafjórð-
ungs með 1,7 þús. íbúa. Kaup-
túnanna og þorpanna gætir
mest á Suðvestur- og Norður-
landi eins og kaupstaðanna.
★
Frjáls þróun athafnalífsins
leitar sér framrásar eftir hinum
eðlilegustu leiðum eins og
straumfall. Eftir að íslenzka
þjóðin komst í frjálst viðskipta-
samband við umheiminn, og
fékk aðstöðu, m. a. fjármagn
(lánsstofnanir), til að tileinka
sér nokkra tækni hins nýja
thna, leystust áður óþekkt öfl úr
læðingi. ■ Þegar hún hafði fengið
aðstöðu til að nytja hin auðugu
fiskimið, urðu ])au, samkvæmt
legu landsins og náttúrufari,
gjöfulustu auðsuppsprettur
hennar. Þjóðinni tókst tiltölul.
fljótt að verða jafnoki annarra
þjóða í að liagnýta þessar auð-
lindir og ncyta- jafnframt að-
stöðumunarins. Síðan hefir
þjóðin árlega ausið upp úr þess-
um auðsuppsprettum, sem virt-
ust ótæmandi, miklum fjársjóð-
um. Þar sem staðhættirnir voru
lientugastir, aðstaðan til fiski-
miðanna bezt, risu upp bæir, og
þeir bæir Iiafa eflzt mest, þar
sein önnur skilyrði skopuðu
bezta aðstöðu, svo sem afstöðu
til samgangna, viðskipta, láns-
stofnana, atvinnumarkaðs o. s.
frv. Reykjavík, höfuðstaðurinn,
hefir orðið þar lang fremst í
flokki.
Á hnignunartímum ])jóðar-
innar, sem hin pólitíska erlenda
ánauð og viðskiptaeinokun
Jeiddi yfir landið, dóu lands-
menn unnvörpum, vegna skorts
á lífsviðurværi. Vegna kyrr-
stöðu atvinnulífs þjóðarinnar á
19. öldinni leitaði hún úr landi
í stórum stíl. Afkomumöguleik-
arnir jukust ekki að sama skapi
og landsmönnum fjölgaði. Eftir
að hin eðlilega þróun sjávarút-
vegsins hófst, hafa bæirnir veitt
fólksfjölguninni viðtökur. Þjóð-
in hætti að falla úr hungri og
flytja úr landi.
1 bæjunum, einkum stærri
bæjunum, hefir smám saman
myndazt jarðvegur fyrir annan
sjálfstæðan atvinnurekstur en
sjávarútveg. Skilyrði fyrir æ
víðtækari verkaskiptingu og
fjölþættari stéttagreiningu hafa
verið að myndazt. Draumurinn
um fjölbreytta iðnaðarstarf-
semi, sem m. a. lá til grundvall-
ar stofnun kaupstaðanna 1786
hefir verið og er að rætast. Sú
þróun hefir raunar ekki að öllu
leyti farið eðlilegar leiðir. Valda
þar miklu um viðskiptahömlur
hér á landi á undanförnum ár-
um, sem m. a. áttu rætur sínar
að rekja til þeirrar almennu ein-
angrunarstefnu í millilandavið-
skiptum, sem ríkt hafði um
noldkurt skeið, áður en núver-
andi styrjöld liófst.
★
Hér liggur ekki fyrir að gera
atvinnuvegina að umtalsefni.*)
Það verður gert af öðrum. Þó
er ekki hægt að láta hjá líða að
vekja í þessu sambandi athygli
á, hvernig framkvæmdar eru
ýmsar þær ráðstafanir, sem
gerðar eru af hendi liins opin-
bera til styrktar atvinnulífinu í
landinu, og m. a. eiga að valda
sköpum í þróun byggðahótt-
anna. —- Þessar framkvæmdir,
margar hverjar, minna því mið-
ur mjög óþægilega á aðgerðir
föðurlegrar forsjónar einvalds-
herraijna dönsku, sem minnst
var á hér að framan, þótt nú
sé stefnt í aðra átt. Sameiginlegt
einkenni þessara tvennskonar
opinberru athafna er skilnings-
leysið — eða ef til vill er það
nú aðeins vísvitandi fyrirlitning
— á einföldustu viðskiptalög-
málum. Augunum cr algerlega
lokað fyrir staðreyndum, en í
rómantískri sjálfssefjan og
römmustu alvöru cru, með
ærinni fyrirhöfn og tilkostnaði,
gerðar tilraunir til að rang-
hverfa hjóli framvindunnar. En
það heldur áfram að snúast
samkvæmt lögmálum hennar —
og verður ekki stöðvað, aðeins
*) I Tímariti iðnaðarmanna,
3. hefti 1943, er þirt grein eftir
mig um iðnað og iðju hér ó
IaiuU og félagsskijyrði iðnaðar-
stftrfseminnar. ’ H ö f,
..... % F JS
tafið. Auðæfum er kastað á glæ,
og heildarafrakstur þjóðarbús-
ins rýrður.
Tilgangurinn með stofnun
kaupstaðanna 1786 var að skapa
ákveðin athafnasvæði og skil-
yrði fyrir samvirka efnahags-
starfsemi á grundvelli félags-
legrar verkaskiptingar og við-
skipta. Það mistókst af orsök-
um, sem þegar hafa verið
greindar.
Með ýmsum þeim opinberu
ráðstöfunum, sem framkvæmd-
ar hafa verið á undanförnum
tímum, hefir verið leitazt við að
viðhalda útkjálka frumbúskap
til lands og sjávar, sem hvorki
er né getur orðið í lífrænum
tengslum við aðal athafnasvæði
landsins eða samþýðanlegur
samvirkri viðskiptastarfsemi
nútímans.
Hafnarmannvirki eru t. d.
reist í afskekktum, einangruð-
um útvegum, þar sem raun-
verulega engin skilyrði eru til
hafnarbóta. Staðir þessir eru oft
að öðru leyti svo illa í svelt sett-
ir, að þeir geta enga framtíð átt
þess vegna, skortir uppland,
skortir jafnvel byggingarlóðir,
geta aldrei komist í vegasam-
band o. s. frv. Ef til vill eru all-
ir þessir annmarkar ekki að
jafnaði að finna á sama stað, en
ef einhverjir eða einhver þeirra
er fyrir hendi, er mjög hæpið,
að slíkur staður eigi sér nokkra
framtíð. Hann getur ekki aukizt
og eflzt nema að einhverju
vissu marki, hið opinbera verð-
ur stöðugt að hlaupa undir
bagga, m. a. kosta miklu til
samgangna þahgað, ef vel ætti
að vera. Þó er sennilegt, að þess-
ir staðir leggist beinlínis í auðn
fyrr eða síðar. Þeir liafa lokið
hlutverki sínu, sem var að vera
uppsáturspláss árabátanna við
einhver ákveðin grunnmið, sem
nú er auðvelt að sækja frá öðr-
um, betur settum stöðum.
I landbúnaðinum má benda
á dæmi hliðstæð þeim, sem
nefnd hafa verið í sambandi við
s j á varú tvegin n.
Það er t- d. kostað kapps um
að leggja akfæra bílvegi upp í
einangraða afdali, þar sem lítil
að engin skilyrði eru til rækt-
unar, en mikið vetrarríki, nema
á góðæristímum eins og þeim,
■ er gengið hafa yfir Iandið und-
anfarna tvo áratugi. Þá ér og
árlega miklu opinberu fé varið
til þess að reisa nýbýli hingað
og þangað, á sama tima og jarð-
ir, er áður hafa verið nytjaðar,
og íiokkur ræktun og mann-
virki eru fyrir á, leggjast í eyði,
eða öndvegishöfuðból í góðsveit-
um standa lítt hýtt, m. a. vegna
skorts á starfskröftitm. Með
89
þessum tilraunum til nýrrar
dreifbýlismyndunar er stefnt að
aukinni frumframleiðslu í land-
búnaðinum, þrátt fyrir offram-
leiðslu þá, sem fyrir er, miðað
við raunverulega markaðs-
möguleika fyrir afurðir land-
búnaðarins.
★
Hér hafa verið nefnd nokkur
dæmi um alkunnar opinberar
ráðstafanir til „eflingar* at-
vinnulífinu í landinu, sem ótví-
rætt virðast miða í algjörlega
öfuga átt, vegna þess, að þær
brjóta í bág við öflug og sívirk
viðskiptalögmál.
Það væri ástæða til þess í
þessu sambandi, að vekja at-
hygli á nokkrum fleiri atriðum
i hinni opinberu atvinnu- og við-
skiptapólitík, en hér. hefir verið
gert. Þó verður látið staðar
numið að sinni.
Islenzka þjóðin stendur nú
enn einu sinni á vegamótum,
ef til vill einhverjum örlagarílc-
ustu tímamótunum í sögu sinni.
Hún þarf að skilja, að hún verð-
ur að standa ein og treysta
sjálfri sér. Þjóðin er fámenn,
og raunverulega fátæk, þótt
hún hafi átt við miklar alls-
nægtir að búa nú um sinn. En
reynsla fyrri tíma hefir áþreif-
anlega fært henni lieim sann-
inn um, að hún má ekki vænta
þess að geta hvílzt áhyggju- og
andvaralaus á lárberjum þess
mikla pólitíska sigurs, sem hún
nú loks hefir unnið, eftir 100
ára sleitulausa baráttu. Fram-
undan bíður ný barátta, þrot-
laus barátta, fyrir verndun þess,
sem nú hefir unnizt. Trygging-
in fyrir því, að sú barátta verði
og geti orðið sigursæl er sú, að
þjóðin fái réttan skilning og
kunnáttu á að hagnýta auðs-
uppsprettur landsins, og þann
auð, sem með sjálfri henni býr,
í andlegri og líkamlegri orku
hennar, vitsmunum hennar og
vilja til að sjá rétt og gera rétt.
Úr annálum.
1 7 2 9:
Alþing sett af lögmönnum
Benedikt og Niels Kier; Jón
Ingimundarson úr Múlaþingi
])ar aftekinn; af honum fyrst
högvin hægri höndin og síðan
höfuðið, hvorttveggja sett upp á
stöng, fyrir það hann hafði myrt
saklausan mann Sigfúsa Eiríks-
son og háðuglega sundurskorið
þans líkama.
i. m