Vísir - 17.06.1944, Page 113

VÍSIR — ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
113
Hugmyndir að tveimur Hallgrímskirkjum. Til vinstri á Skóla-
vörðuholtinu í Reykjavík, en til hægri að Saubæ á Hvalfjarðar-
strönd.
á undanförnum 70 árum, en
hins er þá einnig að minnast,
að á þessu tímabili hefir prest-
unum verið fækkað um fullan
þriðjung, eða um 60, og er það
stórkostleg fækkun, ekki sízt
þegar þess er gætt, að lands-
fólldnu hefir á þeim tíma fjölg-
að um fulla % eða um 50 þús-
undir manna.
Kirkjur. .
Árið 1874 voru 299 kirkjur
á landinu. Nú eru þær taldar
274 og hefir því fækkað um 25
á þessu tímabili. I skýrslu bisk-
ups árið 1877 eru kirkjur lands-
ins flokkaðar, sem hér segir:
Steinldrkjur 7
Timburkirkjur 217
Torfkirkjur 75
Árið 1944 verður flokkunin
þannig:
Steinkirkjur 63
Timburkirkjur 208
Torfkirkjur 3
Mér telst svo til, að á árun-
um 1874—1944 hafi byggðar
verið alls 204 kirkjur, þar af
147 timburkirkjur og 57 stein-
kirkjur.
Ymsar þessara kirkna eru hin
prýðilegustu liús, svo sem Alcur-
eyrarkirkja, Siglufjarðarkirkja,
Grundarkirkja í Eyjafirði,
Húsavíkurldrkja o. fl. Yfirleitt
verður þó að telja, að kirkju-
hyggingum hér á landi sé enn
skanmit á veg komið, og eng-
inn verulega þjóðlegur kirkju-
stíll er ennþá til. Allt of marg-
ar íslenzku kirkjurnar eru enn
fátækleg og hrörleg hús, gjörð
í upphafi af vanefnum, og við-
haldi síðan ábótavant. Margar
eru að falli komnar fyrir fúa
sakir og elli og aðeins rúmar
50 þeirra eru yngri en 30 ára.
Þessi hægfara þróun í kirkju-
byggingarmálunum stafar að
verulegu leyti af því, hve slæ-
lega hefir verið að því unnið
af hálfu löggjafarvaldsins að
tryggja kirkjunum viðunandi
tekjur.
Við byrjun þessa tímabils, um
1874, voru tekjur ldrknanna
kirkjutíundir af fasteign og
lausafé, ljóstollar, lausamanna-
gjöld o. s. frv. Þessir tekju-
stofnar voru afnumdir með lög-
um nr. 40 1909, en í þess stað
kom kirkjugjald allra safnaðar-
manna 15 ára og eldri, kr. 0,75
á mann á ári, sem hækkað var
árið 1921 í kr. 1,25, og hefir
við það setið síðan. Þetta svar-
ar til þess, að kirkja í meðal-
sókn í sveit hefir um 100 til
125 krónur í árstekjur, og er
auðsætt, að fullörðugt er að láta
slíkar tekjur hrökkva fyrir allra
nauðsynlegustu gjöldum, hvað
þá að hægt sé að safna í endur-
byggingarsjóð.
Margar sóknarnefndir hafa
því orðið að notfæra sér þá
heimild laganna að hækka sókn-
argjöldin verulega eða láta fara
fram aukaniðurjöfnun til þess
að verja kirkjurnar fullkomnu
greiðsluþroti. Er þvi nú svo
komið, að kirkjugjöldin eru
orðin afar misjöfn í sóknum
landsins, allt frá 15 kr. á mann
og niður i kr. 1,25. Verður það
að teljast óviðkunnanlegt, og
þyrfti lir þessu að bæta með
nýrri löggjöf hið allra fyrsta.
Árið 1890 var stofnaður Hinn
almenni kirkjusjóður Islands.
Eru í þcim sjóði geymdar inn-
stæður kirknanna og jafnframt
lánar sjóðurinn fé til langs tíma
og með hagstæðum vaxtakjör-
um til byggingar kirkna í land-
inu. Hefir sjóður þessi mjög létt
söfnuðum kirkjubyggingar,
einkum liin siðari ár.
I árslok 1943 áttu alls 154
kirkjur innstæður í sjóðnum,
samtals kr. 615.749,91, en þar
af á ein kirkja, Strandarkirkja
í Selvogi kr. 282.042,18. Inn-
stæður hinna kirknanna eru því
aðeins kr. 333.707,73 eða kr.
2181,09 á kirkju að meðaltali.
Skuldir kirkna við sjóðinn
námu í árslok 1943 kr.
253.968,98.
f
Prestssetrin. . .
Um 1874 voru flestir prestar
landsins búsettir i sveit, enda
fylgdi þá svo að segja hverju
prestakalli bújörð handa prest-
inum. Voru margar þessara
jarða hlunnindajarðir og góðar
undir bú. Bjuggu þá og margir
prestar stórum búum og mynd-
arlegum, enda urðu þeir að
hafa búskapinn til lífsframfær-
is sér og sínum, þvi launin ein
nægðu þeim þá engan veginn
amfærslu.
þessu er nú orðin mikil
breyting. Prestum hefir fækkað,
eins og áður er sagt, úr 174 í
114, og mörg prestssetrin hafa
verið flutt úr sveitunum í kaup-
staði eða kauptún. Er nú þannig
komið, að aðeins 79 prestssetur
munu nú vera á landinu þau, er
bújörð fylgir, og sumum þeirra
þó ekki nema nokkur hluti
liinnar upphaflegu prestsseturs-
jarðar. Sveitaprestssetrunum
fornu hefir því fækkað um nær
því 100 á síðastliðnum 70 ár-
um.
1 lögum nr. 63 1931 um hýs-
ingu prestssetra er ákveðið að
veita nokkurn styrk (um 12.000
kr. á hús) til byggingar prests-
seturshúsa. Hafa a,ð jafnaði ver-
ið byggð tvö slík hús á ári hin
síðari ár. Þrátt fyrir þetta er þó
byggingum á fjölmörgum
prestsetrum enn stórlega ábóta-
vant, og verður ekld hjá því
komizt, að verja til þess miklu
fé á næstu árum, að koma þess-
um málum í viðunandi horf. í
Menntun presta og veiting
prestakalla. ,.
Árið 1847 var stofnaður í ’
Reykjavík prestasltóli, er starf-
aði fram til ársins 1911, er Há-
skóli Islands var hafinn. Var þá t
komið á fót sérstakri guðfræði- .
deild við háskólann með tveim
guðfræðiprófessorum og einum
dósent, og hefir sú sldpun hald-
izt siðan. Guðfræðinámið við
prestaskólann var aðeins 2 ár,
29