Skírnir - 01.12.1912, Qupperneq 91

Ritfregnir.
379
•skilningi þeirra ofvaxið. Sumir hyggja, að þeim tjái ekki vitund
að opna neina bók, er fjallar um vísindaleg efni, því að þau
sóu hugarkröftum sínum ofurefli. Þessir menn ættu að
gæta þess, að viðfangsefni þeirra eru þeim nær, en þá grunar.
»Fátæka hafið þér alt af hjá yður«, sagði Kristur. Líkt geta vis-
indin sagt um órlausnarefni sín. Allir andlega heilbrigðir hafa
þau alt af hjá sér. Þau eru jörðin undir fótum þér, himininn
uppi yfir þér, líkami þinn og hugur þinn, öfl hans öll og eigindir.
Og gáfur og andlegir kraftar djúpsæjustu vísindamanna eru sama
eðlis og andlegir hæfileikar heilbrigðra bænda og iðnaðarmanna.
Það ætti því ekki að vera óvinnandi verk að koma á einhverju
fréttasambandi milli æðri vísinda og alþýðu, þótt hún geti ekki
fengið fregnir af öllu, er gerist á löndum visindanna. I þessari
bók sinni sendir Guðm. Finnbogason alþjóð íslendinga merkileg
tíðindi þaðan.
Þessi bók, Hugur og heimur, er lýsing á uppsprettum
þekkingar vorrar á náttúrunni, lifandi og dauðri, mannssálinni og
séreðli hennar. Hún hljóðar með öðrum orðum um það, hvernig
vér förum að öðlast þekking á hlutum og lífi, og í hverju hún og
mannlegur skilningur só fólginn, hvað átt só við með hugtökunum
þekking og skilningi, bæði þekking náttúruvísindanna og á því,
með hvaða móti mennirnir skilji hver annan. Og höf. hermir ekki
eingöngu frá hugsunum og skoðunum annarra á þessum efnum.
Hann hefir sjálfur rannsakað efnið í seinni höfuðkafla bókarinnar,
skilninginn á mannlegu sóreðli og mannlegum sóreigindum, eins og
lesendum Skírnis er kunnugt, og haldið þar fram kenningum, er
þótt hafa merkilegar og hann hefir getið sór lof fyrir.
Bókin er bæði fróðleg og skemtileg. Et' líklegt, að mönn-
um þyki eins gaman að lesa þessa fyrirlestra og áheyrendum
þótti að hlyða á þá. Efnið er öllum nákomið. »Athugunarefnið er
alstaðar, þar sem lifandi sál reynir að skilja heiminn og aðrar
sálir«, segir höf. Eg hirði ekki að rekja það, euda gerist þess
ekki þörf. Seinni meginhluti hettnar er algerlega sama efnis
og doktorritgerð hans, klædd íslenzkum búningi, bæði ljósum og
liprum. Lesendum Skírnis hefir áður verið skýrt frá því efni, og
gerist engin þörf á að endurtaka það.
En hór er fleira skýrt en skilningur vor á séreðli mattna, eins
og fyrr getur. Hór eru sk/ringar á ýmsu, er menn beita að kalla
á hverri stundu. Allir nota hugtökiu orsök og afleiðing í hugsun-
um sínum, en fáir gera sór grein fyrir, hvað orsök só. Hór er það
sk/rt fyrir lesöndunum. Hór er sýnt, hvernig athuganir á fyrir-
brigðum lífsins og alls konar tilraunir eru iðgjafar nýrrar þekking-
ar og reynslu. Af bókinni má nema, hvers virði nákvæm eftirtekt
er. Hór er yfirleitt lýst alls konar brögðum, er vísindamenn neyta
til að komast að sannleikanum. Flestir hafa heyrt getið spurning-
ar Pílatusar um hann, og í viðræðum má oft heyra menn spyrja
sömu spurningu. Það er ekki furða, þótt mönnum leiki forvitni á
að vita, hvað sannleikur i rauninni sé, svo oft sem menn þurfa að
vita, hvort eitthvað sé satt eða ósatt. Hór er þessari spurningu