Gefn - 01.01.1873, Blaðsíða 83

83
enn Sophista þá menn, sem hártoga alla hluti. Lærisveinar
Platons og Aristoteles dreifðu kenníngum þeirra sjálfsagt
út, en eru þó ekki neitt í samanburði við þá; vér þekkjum
varla Arkesilaus frá Pitana (í Eolíu), Karneades frá Kyrene,
Theophrastus, Straton frá Lampsakus, Díkearkus frá Messína,
Aristoxenus eða Aristion. En þar sem Platon hafði sagt,
að heimsspekin væri undirbúníngur undir dauðann, þá sann-
aðist það síðar meir, þegar Kristur kom og lífgaði og stofn-
aði trúna. þá tóku margir trú, og þá varð trúin heims-
speki, og heimsspekin trú.
Nýplatónsku heimsspekíngarnir, sem kallaðireru, eru
tvenns konar. Fyrri flokkurinn var uppi á 1. og 2. öld
eptir Krist, og rugiaði saman kenníngum Platons, Aristoteles
og Pythagoras; merkilegastir þeirra eru Theon frá Smyma
og Plútarkus frá Keronea. Síðari flokkurinn var uppi á 3.
öld e. I\r., og sameinaði griska heimsspeki við austurlanda-
fræði, svo sem kenníngu Zoroasters o. fl. Stofnandi hans
var Ammoníus Sakkas, en ritaði ekki. Lærisveinar hans
voru Plotinus, Origenes, Longinus, Herenníus. Ammonius
Sakkas féll frá kristni til heiðindóms. Lærisveinn Plotinus
var Porfyríus, hans lærisveinn Jamblichus, sem hefir ritað
merkilega hók um leyndardóma Egiptatrúar. Lærisveinar
Jambliclius voru Eustathius, Aedesius og Julianus Apostata
Rómakeisari. þessi heimsspeki leiðir til Mysticismus, sem
er sú stefna andans, að menn skoða hið yfirnáttúrlega sem
orsök heimsins, og megi það sjást með innri sjón andans,
með andlegri sjón. sem er á undan allri hugsun, og er hér
gert ráð fyrir andaheimi, sem menn geti staðið í sambandi
við. þessir nvplatónsku heimsspekíngar trúðu á eina æðstu
veru og að öll heiðin trúarhrögð væru opinberanir hennar á
ýmsan hátt; þeir tignuðu Krist sem mikinn mann, er væri
misskilinn. Hinir verulegu hlutir (objecta) koma fram af
hugsuninni (eins og Hegel kennir), með því að hið guðlega
skilníngsveldi uppljsir sálina, svo hún snýr til sjálfrar sín
og verður æðri og einfaldari, gengur þá aptur út frá sjálfri
6*