Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1915, Blaðsíða 21

21
nefnilega fána Jörgens Jiirgensens, er liann fyrirskipaði við stjórnar-
byltinguna 26. júní 1809; sá fáni var blár með 3 hvítum þorskum
i efra stangarhorni. Einungis er það einkennilegt, að hann skyldi
hafa fánann þannig frábrugðinn skjaldarmerkinu, að hafa grunnlit-
inn bláan, í staðinn fyrir að hafa hann rauðan, og að hafa þorsk-
myndirnar 3; hefir það máske verið af því, að ljónin eru 3 í skjald-
armerki Danmerkur. Bláa litinn kann hann að hafa haft í stað
þess rauða vegna þess, að menn hafi bent honum á það, að sá litur
væri þjóðlegri og að það ætti betur við að, fánalitir íslands væru
ekki hinir sömu og Danmerkur. En víst mun það mega kalla, að
Jtirgensen hefði ekki fyrirskipað þennan fána með þorskmyndunum,
ef nokkuð hefði borið á óánægju meðai landsmanna yflr þorskmynd-
inni í skjaldarmerki landsins. Oánægjunnar yfir þorskinum í skjald-
armerkinu verður ekki vart, svo kunnugt sé, fyr en Sigurður mál-
ari Guðmundsson vakti hana upp skömmu eftir 1870. Hann hafði
mikinn áhuga á að rannsaka gömul íslenzk ættaskjaldmerki og
dró þau upp mörg með litum á pappaskildi, sem munu hafa verið
notaðir hér við ýms hátíðahöld innanhúss; þessir skildir tilheyra nú
Þjóðmenjasafninu. Við þessar athuganir hans hefir að líkindum
vaknað sú hugmynd hjá honum, að hið forna skjaldarmerki lands-
ins væri óviðeigandi, væri vegna þorskmyndarinnar lireinasta háðs-
merki fyrir land og lýð.
Meðal þeirra ættaskjaidmerkja, er hann dró upp, var merki
Hauks lögmanns Erlendssonar, gert eftir innsigli hans, og er það
með »hauk«; annað dró hann upp með hvítum fálka á bláum feldi;
það var samkvæmt gamalli sögu (og vísu að nokkru leyti) merki
Lofts ríka, eftir að hann hafði verið herraður, og síðan ættmanna
hans. Þjóðarforinginn Jón Sigurðsson hafði sama skjaldarmerki á
innsigli sínu, sem enn er til í menjasafni hans. Þetta merki var
»heraldi8kt«, fallegt, vel viðeigandi fyrir íslendinga, þar sem þessi
hvíti fálki var alíslenzkur og kendur af náttúrufræðingunum við
Ísland (falco islandicus); hann var ólíkt göfugra dýr og því líka
göfugra skjaldarmerki en þorskur, — ofan í kaupið harðfiskur, haus-
laus og flattur! Hugmyndin um að fá gerða breytingu á þessu
vaknaði eðlilega, og mönnum fanst hugmyndin ágæt. Hún kom
fram á breytingaöld, þegar frelsisþráin var óðum að lifna og frelsið
að aukast. Þetta var tilfinningamál og enginn athugaði hvern rjett
hið forna skjaldarmerki landsins hafði á sér, — né heldur
hvern rétt hið forna fálkamerki hafði á sér sem ættarmerki,
— því að enginn var hér verulegur skjaldmerkjafræðingur.
Svo vaknaði hugmyndin um að hafa sérstakan fána fyrir ís-