Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Side 25

NOKKRIR ÞÆTTIR
29
sem ekki gætir í viðurnefnum kvennanna, skáldmenntin, en að skáld-
skap lúta viðurnefni átta karla í heiðni og jafnmargra í kristni. 0g það
má líta á það sem vott dvínandi áhrifa konunnar í hinu kristna þjóð-
félagi frá því sem var í heiðni, að 18,3% hins kristna fólks eru konur
á móti 24,3% heiðingjanna.
Það er ljóst af því, sem þegar hefur komið fram, að með kristn-
inni verður gagngerð breyting á notkun viðurnefna kvenna, virðing-
arblærinn, sem var á hinum heiðnu viðurnefnum þeirra, er vikinn
fyrir nafngiftum, sem eru oftast meira í ætt við ljót uppnefni, þá
sjaldan kona er viðurnefnd í kristni. Hér getur varla legið annað
að baki en gagngerð breyting á högum konunnar eða viðhorfinu
til hennar með tilkomu kristninnar. Henni fylgdi kenningin um
saurgun konunnar, þá er hún er í blóðböndum og eftir barnsburð,
auk ýmissa annarra kredda í sambandi við kynlífið. Þetta gæti kann-
ske verið skýring á hinum miður góðgjörnu viðurnefnum kvenna
í kristni, en megnar ekki að útskýra þá miklu virðingu, sem þær
virðast hafa verið aðnjótandi í heiðni. Það liggur beinast við að
setja þessa breytingu á högum konunnar í samband við trúarskiptin,
sem sé, að konan hafi haft mikilvægum störfum að gegna í heiðnum
átrúnáði, en eins og kunnugt er, átti kaþólska kirkjan ekkert rúm
fyrir konur við guðsþjónustuna. Um verkaskiptingu milli karla og
kvenna við blót heiðinna guða og vætta er lítið vitað í einstökum
atriðum. Karlar virðast hafa staðið fyrir öllum meiri háttar blótum,
en kvenna er aðallega getið við Freysdýrkun og vættablót (E. 0. G.
Turville-Petre: Myth and Religion of the North (1964), kap. XI—
XIII). Vafalaust hafa völur og spákonur notið mikillar virðingar í
heiðni, og í galdraljóðum Hávamála er sýnilega gert ráð fyrir, að
það séu fyrst og fremst konur, er kunna slík ljóð, því í fyrsta ljóðinu
segir Óðinn:
Ljóð eg þau kann,
er kannat þjóðans kona
og mannskis mögur;
(146. v., sbr. Norræn fornkvæði, útg. Sophus Bugge, 1867).
Hér þykir langt til jafnað, að jafnvel ekki þjóðans kona kunni ljóðið,
og í síðasta ljóðinu er sýnilega gert ráð fyrir, að einungis konum
séu kennd slík Ijóð:
Það kann eg ið átjánda,
er eg æva kennig
mey né manns konu,
— allt er betra
er einn um kann,