Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 29

NOKKRIR ÞÆTTIR
33
hlotið viðurnefnið. Af því, sem fram hefur komið um viðurnefnið
inn spaki og feril þess, þykir mér trúlegast, að merking þess í heiðni
hafi verið sá vísdómur, er spámönnum var gefinn, en í kristni breytt-
ist hún í vitur almennt. Merkingarbreyting sama eðlis og varð á
rammur og ég tel einnig hafa orðið á sumum heitum iiins forna kveð-
skapar. (J. Steffensen: Eir, Nordisk Medicin 1962, 67:356).
Viðurnefni heiðinna kvenna er lúta að fjölkynngi eru þessi: árbót
(1), sundafyllir (1), völva (1), spákona (1) og in snarskyggna (1).
Eins og séð verður, þá er meir höfðað til hins andlega krafts í viður-
nefnum kvennanna en karlanna, sem lutu meir að líkamskrafti.
Að lokum þessarar athugunar á viðurnefnum, er lúta að forn-
eskju, er rétt að athuga þau heiti, er beinlínis lúta að þjónustu við
hin heiðnu goð, þ. e. goði og gyðja. í heiðni eru tuttugu menn nefndir
goði, tíu -goði (með einhverjum forlið), tvær konur nefndar gyöjur
og ein hofgyðja, en í kristni er aðeins einn maður kallaður goði og
annar Skeiðargoði. Það er greinilegt, að þótt goðorðaskipunin hafi
haldizt út þjóðveldisöldina, þá hefur ekki þótt viðeigandi að nefna
kristinn mann goða, sem og einnig kemur berlega fram í Eyrbyggju,
þar sem segir: „Til hofsins skyldu allir menn toila gjalda og vera
skyldir hofgoðanum til allra ferða, sem nú eru þingmenn höfðingjum“
(bls. 9). Hér er höfðingi kominn í stað goða. Ég er sammála Ólafi
Lárussyni (Stjórnskipun og lög iýðveldisins íslenzka, Lög og saga,
1958, bls. 62—63) um það, að goðaveldið sé ekki upprunnið af trú-
arlegum rótum í sambandi við starf goðans sem hofprests, eins og
nafnið gæti gefið tilefni til að halda. Það er ekkert í fornum heim-
ildum, sem bendir til þess, að starf goðans hafi verið neitt í líkingu
við starf presta í grísku og rómversku hofunum. Einu trúarlegu at-
hafnirnar, sem góðar heimildir eru fyrir að goðinn hafi leyst af
hendi, eru í sambandi við helgun þinga og töku baugeiða. Að vísu eru
ekki til fornar heimildir fyrir því, hvernig þessar athafnir fóru fram
í einstökum atriðum, en það hefur verið í heiðnum anda og þá vænt-
anlega samfara blóti í einhverri mynd. Og það eitt má hafa verið
ærin ástæða til þess, að goðaheitið fór illa kristnum manni.
Viðurnefni eins og gyðja og hofgyðja eru án efa dregin af trúar-
athöfnum, því go'ðaveldi kemur þar vart til greina, en það er svo
annað mál, í hverju þær voru fólgnar. I því sambandi verður fyrst
fyrir að athuga, livað muni hafa falizt í hugtakinu hof. Var það stofn-
un eða goðahús eða hvorttveggja, líkt og þegar talað er um kirkju
sem stofnun og sem guðshús? ítarlegar rannsóknir Olaf Olsens (Horg,
hov og kirke, 1966) á öllum kunnum heimildum um hof og hörga,
3