Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 34

38
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSTNS
Skír'ður — borinn.
í Islendingabók segir svo um kristnitökuna. „Þá var það mælt i
lögum, að allir menn skvldi kristnir vera og skírn taka, þeir er áður
voru óskírðir á landi hér. En um barnaútburð skyldu standa hin fornu
lög og um hrossakjötsát“ (bls. 29). Skírnin veitti mönnum inngöngu
í hið kristna samfélag, og þessvegna eru í kristinna laga þætti Grá-
gásar mjög nákvæm fyrirmæli um framkvæmd skírnarinnar, sem
miðaði að því, að girða fyrir, að nokkur hvítvoðungur andaðist óskírð-
ur. enda átti hann þá ekki leg í vígðum reit. Og óskírður maður átti
ekki þjóðfélagsrétt hér á landi eftir kristnitöku.
í Ólafs sögu Tryggvasonar er eftirfarandi skýring gefin á undan-
þáguákvæðunum um barnaútburð og hrossaketsát: ,,En því að þeir
menn, er mest hafa í móti gengið kristniboðinu, koma varla skilning
á, að það megi samanfara að fæða upp börn öll, þau er alin eru, svo
fátækra manna sem auðigra, en afneita og banna til mannfæðu þá
hluti, sem alþýðunni er mestur styrkur í; því skulu þeir hafa sitt
mál um það, að hin fornu lög skulu standa um barna útburð og
hrossakjötsát." (Fornmannasögur II, 1826, 242). Þetta er eflaust í
meginatriðum rétt til getið um ástæðuna til undanþágunnar, en hvergi
er þess getið, hver in fornu lög um barnaútbur'ð voru.
Á undanþáguna hefur sjálfsagt verið litið sem sanngirnismál, meðan
ný löggjöf um framfærsluskyldu, er gæti mætt hinum nýju viðhorf-
um, er sköpuðust af því að hætta að bera út börn, var ekki fyrir
hendi. Kirkjan gerði sér títt um hag fátæklinga og hefur snemma
orðið þess megnug að létta það mikið á framfærslu fátækra með
fyrirmælum um matgjafir í sambandi við föstur, að fært þótti að
nema undanþágurnar úr gildi. Endanleg skipun komst þó ekki á
fátækraframfærsluna fyrr en með tíundarlögunum 1096, er hrepp-
unum eru falin fátækramálin. Nú er þáð álit sumra, að hrepparnir
hafi verið í einhverri mynd þegar á 10. öld (Magnús Már Lárusson:
Hreppr, í Kulturhistorisk Leksikon). Þetta má rétt vera, en það er
álit mitt, að þeir hafi ekki tekið þátt í ómagaframfærslu fyrr en í
kristni og að það hafi verið lausnin á vandanum, sem skapaðist af
að láta af barnaútburði.
I hinu heiðna þjóðfélagi hefur framfærsluskyldan hvílt algerlega
á ættinni, því til þess tíma tel ég megi rekja upphaf ómagabálks
Grágásar, en þar segir: „Svo er mælt að sína ómaga á hver maður
fram að færa á landi hér. Móður sína á maður fyrst fram að færa.
En ef hann orkar betur, þá skal hann færa fram föður sinn. Nú má