Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Side 64

68
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
þær sem líkur, en ekki vissu. Grænlendinga sögu höfum við hvergi
annars staðar en í Flateyjarbók, og hún er óumdeilanlega til.
Guðmundar saga hin elzta er í Resensbók og gefin út eftir henni í
Biskupasögum Bókmenntaféiagsins 1858. Hún er nú talin rituð á
öðrum fjórðungi 14. aldar.1 Naumast þarf skýringar við á því fyrir-
brigði, sem í Guðmundar sögu hinni elztu er nefnt hafgerðingar. Þar
er um rakið áttahlaup að ræða samfara foráttusjó.
Elzta handritið af Konungsskuggsjá, sem varðveitt er, telur Anne
Holtsmark skráð í Bergen 1275,2 og er það því allmiklu eldra en
Resensbók. Sumt af efni Konungsskuggsjár kann að vera talsvert
eldra en Bergenshandritið og sennilega þýtt úr latínu. I Konungs-
skuggsjá er fjallað um margvísleg efni, og sannast sagna er þar
mýmargt með ólíkindum og býsna ýkjuborið. Hér verður ekki vikið
að öðru en hafger'ðingum. Höfundur játar, að hann sé eigi sem fróð-
astur um, af hverju hafgerðingar stafi, og ennfremur viðurkennir
hann, að ræða þeirra muni aukin, er segi frá írelsun úr þeim. Lýs-
ing hans á hafgerðingum er hins vegar ljós.
III.
I atburðinum, sem Þorsteinn Jónsson í Laufási greinir frá, tekur
hann það fram, að hann hafi ekki getað áttað sig fullkomlega á, hve
margar öldur hafi risið við bát hans, háar sem gnípur, og brotnað
fyrir framan hann. En hann ætlar, að þær hafi verið tvær til þrjár.
í Eyjafjarðarfyrirbrigðinu vefst þáð ekki fyrir frásögumanni, hve
margar öldurnar eru, sem þar rísa í ljómalogni og bærlingslausum
sjó. Þær eru þrjár. Samkvæmt frásögn Konungsskuggsjár af haf-
gerðingum, eru öldurnar þrjár, sem rísa og girða af allt haf.
Bárufjöldinn, sem greindur er í fyrrnefndum heimildum, þarf ekki
að vera út í bláinn, hins vegar er varlegast að fullyrða ekki, að hann
sé réttur. Allir reyndir og athugulir sjómenn vita, að í brimi fylgja
þrjár öldur hver á eftir annarri, en síðan lítil bára eða hlé, sem á
útsævi er kallað bárustanz, en lag við land, einkum þegar svo stendur
á, að bátar bíði utan við landbrotið til þess að hreppa alfæran sjó upp
í fjöruborð. Ekki er hægt a'ð kalla þetta fyrirbrigði sjávar óbrigðult,
því að stundum geta fylgzt að 6 og allt upp í 18 öldur án þess að
1 Early Icelandic Manuscripts. Copenhagen 1958. I, bls. 11.
2 Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder, Kobenhavn 1964, IX, bls. 61—67.