Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 106

BJARNI EINARSSON
VÆTTATRÚ OG NOKKUR ÍSLENZK
ÖRNEFNI
Alkunnugt er a'ð fjölmörg örnefni íslenzk eru kennd við huldar
vættir, álfa, tröll, dverga, dísir og drauga, skottu og skratta, nykur
og aðrar óvættir.1 En auk hinna augljósu örnefna af þessu tagi, er
efalaust að fyrnzt hefur yfir uppruna margra annarra, bæði af því
að örnefni hafa aflagazt (og það allsnemma, sbr. Ölfus og skýringu
Baldurs Jónssonar í Islenzkri tungu, 1963, 4. árg., bls. 7 o. áfr.), og
hins vegar líklega af því að forn vættanöfn hafa gleymzt. Einnig
mætti vera að sum mannanöfn hefðu öðrum þræði verið vættanöfn.
Á hinn bóginn hefur örnefni kennt við mannsnafn getað orðið undir-
rót vættarsagnar. Þetta er viðsjált viðfangsefni, en skylt að gefa því
gaum þegar íslenzk örnefni eru rannsökuð. Hér verður gripið á þessu
efni aðeins og að lokum gjörð tilraun til að skýra afmarkaðan flokk
nafna.
Trúin á huldar vættir af ýmsu tagi hefur vissulega verið mjög
ríkur þáttur í hugsun og hugmyndum fornmanna um heiminn, um
lífið og náttúruna. Trúin á að til væru margs konar lægri verur í
jörðu og á, í vötnum og sjó, var í eðlilegum tengslum við ásatrúna,
eða að kalla má einn þáttur hennar.
Þegar kristindómur tók að magnast í landinu, var farið að halda
því að fólki að bæði æsir og huldar vættir væru óhreinir andar, en ekki
tók fyrir trúna á tilveru þeirra síðar nefndu. En eins og geta má
nærri hefur þessi trú breytzt og mjög margt gleymzt þegar tímar
liðu. Er nú torvelt að geta í eyðurnar.
Víst er að vættatrúin var ekki hégómamál að fornu, og hefur eimt
eftir af henni fram á þennan dag, — að minnsta kosti er enn við-
loðandi trú á álagabletti og álagasteina, og er sú trú auðvitað ná-
tengd trú á vættir. Voveiflegir atburðir verða enn tilefni slíkra munn-
i Ólafur Lárusson hefur minnzt á þetta í örnefnaritgjörð sinni í Nordisk kultur V.