Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 107

VÆTTATRÚ OG ÖRNEFNI
111
mæla, og hef ég heyrt eina slíka sögu frá síðast liðnu sumri. Vætt-
irnar hafa ávallt verið taldar viðsj álar og hefur ævinlega verið varað
við að styggja þær. Alkunn er frásögn Hauksbókar Landnámu og’
fleiri fornrita af upphafi hinna hei'ðnu laga á þá leið „að menn skyldi
ei hafa höfuðskip í haf, en ef þeir hefði, þá skyldi þeir af taka höfuð
áður þeir kvæmi í landsýn og sigla ei að landi méð gapandi höfðum
eða gínandi trjónum svo að landvættir fælist við“ (kap. 268).
Sagt er og að menn hafi blótað ýmsa staði, foss, hól, lund, stein,
og er þá langlíklegast að þessir staðir hafi verið taldir bústaðir vætta.1
I Landnámabók segir að Þórir landnámsmaður að Lundi í Hnjóska-
dal blótaði lundinn. Eyvindur landnámsmaður á Flateyjardal blótaði
svo nefnda Gunnsteina, sem voru á mörkum landnáms hans á fjalli
uppi, þar sem Ódeila (fjall) skildi landnám hans og Þóris að Lundi.
Þorsteinn rauðnefur að Fossi blótaði fossinn, segir enn fremur í Land-
námu, og er bætt við að allar leifar skyldi bera á fossinn. Ekki er
getið hver sú vættur var, sem éta átti leifarnar, en hún skammtaði
sér stærra að lokum: „en þá nótt er hann (Þorsteinn) andaðist, rak
sauði alla í fossinn". 1 frásögninni er það eignað framsýni Þorsteins
hve fjármargur hann var, en afdrif sauðanna benda til að vætturin
eigi að hafa þótzt eiga þá með honum.
Landvættir voru mjög hollar þeim Molda-Gnúpssonum. Sáu ófresk-
ir menn að allar landvættir fylgdu Hafur-Birni til þings, en bræðrum
hans tveim til veiða og fiskjar. Björn hafði gjört félag við bergbúa
einn sem birtist honum í draumi. „Eftir það kom hafur til geita
hans og tímgaðist þá svo skjótt fé hans að hann varð skjótt vellauð-
ugur“ (Landnámabók, 1900, Stb., kap. 329).
í næsta kapítula segir Sturlubók Landnámu frá ótta manna við
landvættir: „Ölvir son Eysteins nam land fyrir austan Grímsá, þar
hafði enginn maður þorað að nema fyrir landvættum síðan Hjörleifur
var drepinn. ölvir bjó í Höfða.“2 — Höfði er Hjörleifshöfði. Grímsá
er nú ekki til þarna, en er væntanlega sama á og sú sem nefnd er
Höfðá 1 Þorláks sögu biskups hinni yngri, og nú Múlakvísl.3
1 1 Gulaþingslögum er kristnum mönnum fyrirboðið ,,að trúa á landvættir að sé
í lundum eða haugum eða fossum" (Gulaþings kristinréttur yngri, Norges gamle
love, 1848, 2, 308). Lík fyrirmæli hafa verið kunn á Islandi (Isl. fornbrs. 2, 224).
—1 Kormáks sögu er manni ráðið að vinna hylli álfa með þvi að rjóða hól þeirra
blóði og gjöra álfunum veizlu af slátri graðungs. 1 Þorvalds þætti víðförla og
i Kristnisögu segir frá vætti sem bjó í steini og bóndi á Giljá trúði á sem ármann
sinn eða spámann.
2 Sama efni er í Hauksbók Landnámu, kap. 290.
3 Um ána sjá rit E. Ó. Sveinssonar, Landnám i Skaftafellsþingi, 1948, 109. bls.