Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 109

VÆTTATRÚ OG ÖRNEFNI
113
við þá málfræðireglu að þá er þrjú samhljóð fara saman, hætti því
í miðið til að falla burt.
Almanna- er algengur fyrri liður orða í fornu máli og nýju: al-
mannavegur, -færi, -stofa, -rómur o. fl., og ætti almanna þá að vera
eignarfall af almenn, en það orð er ekki til. Engu að síður er auð-
vitað að almanna- merkir allra manna. Alkunnug eru íslenzk ör-
nefni sem byrja á Almanna- og virðist yfirleitt gengið að því sem
gefnu að þetta Almanna- sé hið sama og það fyrrnefnda. Þó er ástæða
til að draga það í efa þegar á allt er litið. Er athugunarvert hvort Al-
manna- örnefnin kunni ekki að minnsta kosti í sumum tilvikum að
eiga rót sína að rekja til Alfmanna-. Það skal viðurkennt þegar í stað
að full sönnun verður ekki fengin fyrir þessari hugmynd, en ýmis-
legt virðist styrkja þann grun að hér sé ekki allt sem sýnist.1
Rekizt hef ég á alls tíu Almanna-örnefni, en sjálfsagt eru fleiri til:
Almannaborg við veginn yfir Rauðamelsheiði (samkv. örnefnaskrá
Skógarstrandarhrepps, Þjóðminjasafni); Almannadalur í Grafar-
holtslandi í Mosfellssveit, og skýrði Björn bóndi Bjarnarson það nafn
svo, að dalurinn hefði sennilega verið í þjóðbraut áður fyrr, þó að
hann væri nú öllum dulinn nema smölum á næstu bæjum (Árbók hins
ísl. fornleifafélags 1914, 11. bls. o. áfr.); Almanna,fljót, — talið vern
það sem nú heitir Hverfisfljót í Fljótshverfi í Vestur-Skaftafells-
sýslu. í Hauksbók Landnámu, kap. 279, segir svo frá að áður en Al-
mannafljót hlypi væri það kallað Raftalækur (Skarðsbók Tóftalækur,
— sem mun vera réttara; sbr. áður nefnt rit E. Ó. Sveinssonar, 89.
bls.); Almannnkambur á Flateyjardalsheiði, — melhryggur einn sem
hefur veri'ð alfaravegur frá fornu fari (ferðar þar um getið í Finn-
boga sögu); AlmannaskarS í Austur-Skaftafellssýslu, alfaravegur
yfir fjallið milli Lóns og Nesja. — Loks er að nefna fimm Almanna-
gjár:
Almannagjá á Þingvöllum, — önnur í landi Holtakots í Reykja-
hverfi, — þriðja í Grímsey fyrir norðan, — fjórða er laut ein í túni
að Heggsstöðum í Kolbeinsstaðahreppi (samkv. örnefnaskrá í Þjó'ð-
l Ekki er mér kunnugt um að neinn annar en Kristian Kálund hafi fyrr tortryggt
nokkurt þessara örnefna. En eftir að minn grunur vaknaði veitti ég því fyrst
athygli að hann hefur gjört svofellda athugasemd í Islandslýsingu sinni um
Almannagjá austan Lónsheiðar: Ved ostsiden af Lonshede, hvor hedevejen
begynder, findes en stor kloft, Almannagjá, mærkelig ved sit navn. Navnet, der
kommer igen flere steder pá Island (foruden ved öksará), sáledes pá Grimso,
betyder formodenlig kun „storkloft"; Bidrag til en hist.-topogr. Beskrivelse af
Island, II 261.
8